Η Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή

Mυτιλήνη, του Ευστράτιου Χαραλάμπους

(αναγνώστη του foreignpress-gr.com)

Στις 2 Μαΐου 1919 και ώρα 0730 προσεγγίζει το πρώτο ελληνικό οπλιταγωγό, με τμήματα του 4ου Συντάγματος Πεζικού της 1ης Μεραρχίας, στην προβλήτα του λιμανιού της Σμύρνης, μπροστά από τη Λέσχη Κυνηγών, όπου περίμενε ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος και οι προεστοί της πόλης , επιτέλους το όνειρο γινόταν πραγματικότητα , αισθήματα χαράς και εθνικής περηφάνιας πλημμύριζαν τους έλληνες κατοίκους όχι μόνο της Σμύρνης άλλα όλης της Μικρασίας, της Mητέρας Πατρίδας και της Υφηλίου.

Στις 19 του ίδιου μήνα του ίδιου έτους αποβιβάζεται στη Σαμψούντα ο Συνταγματάρχης Μουσταφά Κεμάλ με στόχο να <<σώσει τη καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία>> κυνηγημένος από το Σουλτάνο , λόγω συμμετοχής στο κίνημα των Νεότουρκων όπως αναφέρουν οι τουρκικές πηγές, νεότερες έρευνες όμως τονίζουν ότι του είχε ανατεθεί αποστολή από την κυβέρνηση, από την οποία χρηματοδοτείτο, να καταστείλει τις επαναστατικές κινήσεις στο Πόντο να πάρει με το μέρος του τους Κούρδους φύλαρχους και να προετοιμάσει το λαό μετά την <<εισβολή >> του εντολοδόχου των Μεγάλων Δυνάμεων, Ελληνικού Στρατού.

Τα παραπάνω δύο ιστορικά γεγονότα , αποτέλεσαν τις αφετηρίες δραματικών γεγονότων και για τους δύο λαούς, που για μεν τον ελληνικό οδήγησε στο σβήσιμο της << εθνικής ιδέας>>, στις 91225 στρατιωτικές απώλειες , στη δημιουργία 1,5 εκατ. προσφύγων και στην απώλεια αγνώστου αριθμού ελλήνων της Μικρασίας.

Αντίθετα για τον τουρκικό λαό είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία του σύγχρονου τουρκικού κράτους με την σημερινή του μορφή , πράγμα το οποίο φαινόταν απίθανο μετά τη λήξη του Α΄ ΠΠ και την άνευ όρων συνθηκολόγηση της Οθωμανικής κυβέρνησης.

Μεγάλες δυνάμεις, μεγάλη εξαπάτηση

Το πρόβλημα της διάλυσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τέθηκε επί τάπητος , εν μέσω αντικρουόμενων συμφερόντων των Μεγάλων Δυνάμεων και ενώ εκ πρώτης όψεως φαινόταν απλό γινόταν πολύπλοκο ,όταν αναλογισθεί κανείς την τεράστια σημασία των Στενών των Δαρδανελίων, των πετρελαιοφόρων περιοχών της Μεσοποταμίας , Μοσούλης και του νοτίου Καυκάσου (Βατούμ-Μπακού) σε συνδυασμό με την απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων να πετρελαιοκινήσουν τους πολεμικούς τους στόλους , οι οποίοι χρησιμοποιούσαν μέχρι τότε τον ατμό.

Κάθε μεγάλη δύναμη είχε τις δικές της επιδιώξεις . Η Μ. Βρετανία εποφθαλμιούσε τα Στενά και τις πηγές του πετρελαίου. Οι ΗΠΑ αντέδρασαν έντονα και ο πρόεδρος τους Ουίλσον δήλωσε ότι <<οι ΗΠΑ δεν θα αναγνωρίσουν οποιαδήποτε συνθήκη θα υπέγραφαν οι Σύμμαχοι με την Οθωμανική Κυβέρνηση , μολονότι δεν είχε ποτέ κηρυχθεί πόλεμος μεταξύ Αμερικάνων και Οθωμανών>>.

Προσπαθώντας δε να επιτύχει του σκοπού του έβαλε τον ανθρωπισμό <<ως μάσκα>> και πρότεινε την ίδρυση ενός μεγάλου αρμενικού κράτους υπό την προστασία της Αμερικής (μετά τη γενοκτονία των Αρμένιων από τους Νεότουρκους) στο οποίο φυσικά θα ενσωματώνονταν και η πετρελαιοφόρος περιοχή Βατούμ-Μπακού.

Η Ιταλία επεδίωκε την προσάρτηση της παράλιου περιοχής από τα Στενά μέχρι τη Μερσίνα και η Γαλλία ζητούσε μία ζώνη με έξοδο προς τη Μερσίνα και τα Άδανα και την ενδοχώρα μέχρι Σίβας (Σεβάστεια).

Οι ανωτέρω Δυνάμεις εξαντλημένες οικονομικά και απρόθυμες να υποστούν άλλες απώλειες μετά τον Α’ ΠΠ, σε συνδυασμό με το αβέβαιο του κινήματος του Κεμάλ , αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν τον Ελληνικό Στρατό <<προσωρινά ως εντολοδόχο των Δυνάμεων προς τήρηση της τάξεως>>. Τι θα επικρατούσε όμως όταν δεν θα υπήρχαν οι λόγοι υπάρξεως του Ελληνικού Στρατού;

Είχε τη δυνατότητα ο Εθνάρχης Βενιζέλος να εκτιμήσει τις πραγματικές προθέσεις των Μ Δυνάμεων ή ο παρορμητικός του χαρακτήρας και ο πόθος για εθνική ολοκλήρωση δεν του επέτρεπαν να αντιληφθεί την πραγματικότητα;

Πόλεμος για το πετρέλαιο

Ήταν αδύνατο τότε η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία να αντιληφθεί τις προθέσεις των συμμάχων οι οποίες ναι μεν ταυτιζόταν με τα ελληνικά όνειρα αλλά ήταν αβέβαιο τι θα γινόταν στο μέλλον, όταν διαφοροποιόταν η κατάσταση .

Έτσι λοιπόν παρουσιάστηκε ο πόλεμος των πετρελαίων ως ιερός πόλεμος των Ελλήνων.

Η αλήθεια , γράφει με το ίδιο πνεύμα ο Σακελλαρόπουλος ,<<ήρχισε να διαφαίνεται καθ’όλην την τραγικότητα της . Η απόφασις δια την αποστολήν του Ελληνικού Στρατού εις την Μ.Ασίαν ελήφθη προς εξυπηρέτησιν σκοπών ασχέτων προς την Ελλάδα , κανείς δεν το αμφισβητεί πλέον οι Άγγλοι δια της αποστολής του Ελληνικού Στρατού επεδίωκον να εκβιάσουν την ηγεσία του Κεμαλικού κινήματος εις συνθηκολόγησιν και ταυτόχρονα να πιέσουν τους συνεταίρους της Αντάτ να προβούν εις παραχωρήσεις υπέρ του Αγγλικού κράτους.>>

Λαμβανομένου υπόψη των παραπάνω δεν είναι καθόλου εχθρική η φράση του Ιταλού ΥΠΕΞ Κόμη Σφόρτσα <<Η Ελλάς κατεδικάσθη την ημέρα ακριβώς κατά την οποίαν η Κυανόλευκος εκυμάτιζε επί του φρουρίου της Σμύρνης και έκαμνε τας Αθήνας να παραληρούν>>.

Ο Γενικός Επιτελάρχης Στγος Κ. Γουβέλης σε υπόμνημά του στις 18 Ιαν 1921 μεταξύ άλλων αναφέρει <<Μόνο άφρων , θα ετόλμων να είπω θα ήτο δυνατόν να συλλάβη τοιούτον σχέδιον πολιτικής και στρατιωτικής ενεργείας, να προβή εις εκτέλεσιν τοιαύτης παρατόλμου υπερπόντιας εκστρατείας , ριψοκινδύνου και αμφιβόλου λίαν , τελικής και οριστικής επιτυχίας , απαιτούσης δε κολοσσιαίας θυσίας και δυσβάστακτα δια το ελληνικόν κράτος και τον λαόν βάρη…..>>.

Ο Βενιζέλος δεν ήταν <<άφρων>> ούτε και <<τυχοδιώκτης>> πλην όμως δεν ήταν ο παλαιός επαναστάτης ούτε ο φλογερός ηγέτης των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων , πίστευε ότι στέλνοντας τον ελληνικό στρατό , έστω και χωρίς τη διασφάλιση εκ των προτέρων των ελληνικών διεκδικήσεων θα δημιουργούσε μία <<ντε φάκτο >> κατάσταση την οποία θα επέβαλλε στους Συμμάχους .

Υποτίμησε την ωμότητα των συμφερόντων των Μ.Δυνάμεων και τις διασυμμαχικές διαφωνίες , ως προς τη διεκδίκηση του πλούτου της Ανατολής και υπερτίμησε την αξιοπιστία του <<φιλελληνισμού>> ενώ δεν είχε σίγουρη όχι μόνο τη βοήθεια άλλα ούτε και μία έντιμη και σταθερή ουδετερότητα. Υποτίμησε ακόμα το δυναμισμό του τουρκικού λαού και υπερτίμησε τις δυνατότητες μιας μικρής χώρας , όπως η Ελλάδα να επιβάλλει την ειρήνη με δικά της στρατιωτικά και οικονομικά μέσα .

Η μεταχείριση της Ελλάδας από τους συμμάχους μοιάζει << με την κόρη την οποία ο πλούσιος εραστής μόλις βρει άλλη την εγκαταλείπει ή το χειρότερο για να απαλλαγεί απ’ αυτή την οδηγεί μέχρι την αυτοκτονία >>..Η παρομοίωση φαίνεται δικαιολογημένη εάν παρακολουθήσει κανείς τις <<κρυφές ερωτοτροπίες>> των συμμάχων με τον Κεμάλ .

Τα στοιχεία τα δίνει ο ίδιος ο Κεμάλ σε ένα δημοσίευμα σε δύο γαλλικές εκδόσεις <<Λόγοι του Γαζή Μουσταφά Κεμάλ >> και <<Ντοκουμέντα σχετικά με τους λόγους του Μουσταφά Κεμάλ>>.

Σε ένα τηλεγράφημα του από τη Σεβάστεια το 1919 προς τον Διοικητή του 15ου Σ. Σ. Κιαζήμ Καρά Μπεκήρ Πασά , ο οποίος βρισκόταν στο Ερζερούμ γράφει, <<Όσον αφορά τους ξένους αποκαταστάθηκε πολύ σοβαρά επαφή με τους Αμερικάνους , τους Γάλλους και τους Άγγλους. Οι αντιπρόσωποι των εφοδιασμένοι με πληρεξούσια ήλθαν έως τη Σεβάστεια και σύναψαν μαζί μας αγαθές σχέσεις . Γνωρίζουμε ασφαλώς ότι έστειλαν εκθέσεις στους εντολείς των στις οποίες αποδεικνύουν ότι το εθνικό κίνημα δεν είναι έργον ενός ή δύο προσώπων , άλλα έχει χαρακτήρα αληθινά εθνικό …>>.

Καταφαίνεται περίτρανα το αιώνιο διπλό παιχνίδι ιδιαίτερα των Άγγλων, εάν πετύχαινε η Ελλάδα στην Μ. Ασία θα είχε πιστό τοποτηρητή των συμφερόντων της, εάν επιβαλλόταν ο Κεμάλ δεν θα ήταν <<κομμένες >> οι γέφυρες για μια ανανέωση <<της πατροπαράδοτης φιλίας με την Τουρκία >>.

Το αυτό διπλό παιχνίδι έπαιζε αρχικά και μεταξύ Σουλτάνου και Κεμαλικού κινήματος <<ισχυρότατη ήτο και η πίεσις εκ μέρους της Αγγλίας επί των συνεταίρων της Αντάτ >> γράφει ο Καρολίδης <<και ναι μεν η αγγλική πολιτική επεθύμει την εκκαθάρισιν της πολεμικής καταστάσεως δια της μετά της Τουρκίας διαρρυθμίσεως των της Μεσοποταμίας και ιδία της πετρελαιοφόρου Μουσούλης , περιοχών , αλλ’ επεδίωκε και την παγίωσιν της εν τη όλη ανατολική λεκάνη της Μεσογείου καταστάσεως , υποστηρίζουσα ενθέρμως την απόλυτον αποκατάστασιν της Ελλάδος εις τα αφαιρεθέντα εκ της Τουρκίας εδάφη. Την πολιτικήν ταύτην θα επεδοκίμαζεν η Γαλλία , ως και αυτή συμφέρουσα , εάν δεν επήρχετο η δημιουργηθείσα δυσπιστία περί της πιθανής υποσκελίσεως αυτής υπό της Αγγλίας κ.λ.π. Εις την καμπήν ταύτην της μεταστροφής των πραγμάτων δέον να αναζητηθεί η όλη συμφορά της Ελλάδος>>.

Δεν ενθάρρυνε μόνο η Αγγλία τον Κεμάλ , επίσης η Αμερική κάτω από τις ιδεαλιστικές διακηρύξεις του προέδρου της , η δε Γαλλία δεν άργησε να προσφέρει γη και ύδωρ ,γράφει ο ίδιος ο Κεμάλ <<Χθες ένας Γάλλος της αρμοστείας της Κων/πόλεως ονομαζόμενος Λελόγκ , έφθασε εδώ με αποστολή να συνομιλήσει μαζί μας . Είναι κομιστής επιστολής του υπασπιστού του Ντεσπρέ , ο οποίος δηλώνει ότι οι Γάλλοι είναι ολοκληρωτικά υπέρ του εθνικού μας κινήματος , ότι η κυβέρνηση του Φερίντ Πασά είναι καταδικασμένη να πέσει και ότι οι Γάλλοι είναι έτοιμοι και το θεωρούν ευχαρίστηση τους να ικανοποιούν όλας τας επιθυμίας μας >>.

Η αρχή της μεγάλης περιπέτειας

Η απόφαση για την αποστολή του Ελληνικού Στρατού λήφθηκε σε μια στιγμή αγγλογαλλικού συμβιβασμού και με την ανοχή της Αμερικής . Έπρεπε να εκτελεσθεί πριν αλλάξουν γνώμη οι συνέταιροι , δεν είχαν παρέλθει 48 ώρες και η απόβαση δεν είχε πραγματοποιηθεί και ο Λόιντ Τζώρτζ έξω φρενών κινητοποίησε το Βενιζέλο , ο οποίος με τη σειρά του τηλεγράφησε στον Συν/χή Ζαφειρίου και έλεγε χαρακτηριστικά <<Σταματήσατε εν ανάγκη πάσαν επιβίβασιν Υγειονομικών Σχηματισμών , Συζυγαρχιών κ.λ.π. Επιβιβάσατε εντός της σήμερον , εργαζόμενοι και την νύκτα , Ευζωνικόν Σύνταγμα και Πυροβολαρχίαν Βολής . Αύριον μέχρι πρωίας απόλυτος ανάγκη αναχωρήσει Μεραρχίαν .Στόπ. Πάσα αναβολή δύναται να έχει ολεθρίας συνεπείας διά τα εθνικά συμφέροντα>>. Έτσι λοιπόν πέσαμε στη παγίδα χωρίς υπόσχεση εκ μέρους των συμμάχων για βοήθεια υλική και στρατιωτική.

Αποβιβάστηκε ο στρατός και άρχισαν τα εμπόδια <<δια την τήρηξιν της τάξεως>> όχι μόνο εκ μέρους των Τούρκων όπως αναμενόταν αλλά και των Ιταλών, γράφει ο Μιχ.Ροδάς <<Είναι χαρακτηριστικόν ότι ο Ιταλός Ταγματάρχης Κορσίνη ήνοιξε τας θύρας των κεντρικών φυλακών της Σμύρνης και απελευθέρωσε άπαντα τα κοινωνικά αποβράσματα με τη βεβαιότητα ότι θα δημιουργήσουν δυσσαρέστους καταστάσεις >> .

Δεν αρκούσε μόνο η καχυποψία και τα προσκόμματα τα οποία δημιουργούσαν οι σύμμαχοι στον Ελληνικό Στρατό ,αλλά τον εμπόδιζαν να προελάσει και να καταστρέψει τα άτακτα σώματα του Κεμάλ (Τσέτες , Ζειμπέκηδες) τα οποία τρομοκρατούσαν την ύπαιθρο και παράλληλα δημιουργούσαν δίκτυο πληροφοριοδοτών. Έτσι παρέμεινε επί 14 μήνες ο στρατός ( 4 μεραρχίες ) σε ακινησία ,απραγία, ασχολούμενος με άλλα δημιουργώντας άσχημη εντύπωση στους κατοίκους και ανεχόμενος τα κτυπήματα των τούρκων άτακτων.

Για οποιαδήποτε κίνηση ο στρατός έπρεπε να είχε την έγκριση των Άγγλων, πώς να τολμήσει να προχωρήσει και να διαλύσει τους άτακτους και τον υπό δημιουργία στρατό του Κεμάλ, να επιβάλει όπως γράφει ο Χρύσανθος <<οιανδήποτε μορφήν λύσεως του ζητήματος των Χριστιανών εν Τουρκία και δη εις καιρόν καθ’όν το έργον της υπό του Μουσταφά Κεμάλ στρατιωτικής αναδιοργανώσεως των ήτο ακόμη εν τη αρχή , εκλονίζετο δε τούτο υπό των πανταχού του Πόντου και της Μ.Ασίας εκρηγνυομένων στάσεων.>>.

Στις 28-7-1919 ο Άγγλος στρατηγός Μίλν διατάζει τον Αρχιστράτηγο Παρασκευόπουλο <<ουδεμία προέλασις πέραν των ήδη κατεχομένων θέσεων λάβη χώρα άνευ προηγουμένης εγκρίσεως μου>> και όταν τολμούσαν οι Έλληνες αξκοί πέραν της γραμμής που είχε καθορισθεί , ο Βενιζέλος δεχόταν τις παρατηρήσεις των συμμάχων και ο οποίος ζητούσε την τιμωρία των υπευθύνων,μέσω του πειθήνιου οργάνου των αγγλικών μυστικών υπηρεσιών , αρμοστού και εκπροσώπου της κυβέρνησης των Αθηνών Στεργιάδη(δεν είναι τυχαίο ότι μετά την καταστροφή παραλήφθηκε από τους Άγγλους και μεταφέρθηκε στο Λονδίνο).

Η στάση των Άγγλων είναι ολοφάνερο ότι οφειλόταν στην αναμονή περί της τύχης του κεμαλικού κινήματος , τα συντηρητικά στοιχεία στη Τουρκία με επικεφαλής την κυβέρνηση του Σουλτάνου επιθυμούσαν συνθηκολόγηση ενώ ισχυρές στάσεις διαφόρων φυλών , όπως των Κιρκασίων με αρχηγό τον Αζναβούρ στη Προύσα , συντάραζαν τη χώρα.

Δυστυχώς όμως το κεμαλικό κίνημα ξαπλώθηκε ,οι Τούρκοι άρχισαν να αποκτούν εθνική συνείδηση , γράφει ένας τούρκος δημοσιογράφος στην εφημερίδα <<Ισλαχάτ>>(Μεταρρύθμιση)<<Αλλοίμονο σ’εκείνον τον οικοδεσπότη που στο σπίτι του οι μουσαφιραίοι γλεντούνε ,τρώνε και πίνουνε, καυγαδίζουν και στο τέλος αλληλοασπάζονται>>.

Κατά τα μέσα του 1920 διάφορα γεγονότα ,διαφοροποίησαν την κατάσταση, ο Κεμάλ σχημάτισε επαναστατική κυβέρνηση , ο τουρκικός στρατός επέφερε δυνατά κτυπήματα στα στρατεύματα κατοχής . Οι Γάλλοι ηττήθηκαν στη Κιλικία , στα Στενά οι Άγγλοι ήσαν έτοιμοι να αναχωρήσουν, στο Ουσάκ, Προύσα, Φιλαδέλφεια και Μπαλίκεσιρ δημιουργήθηκαν πανίσχυρα κέντρα αντίστασης.

Συνθήκη Σεβρών και εκλογές

Όλα τα ανωτέρω ανάγκασαν τους συμμάχους να αναθεωρήσουν αφενός τη στάση τους , σχετικά με την προέλαση του ελληνικού στρατού και αφετέρου να αναγνωρίσουν τις Ελληνικές διεκδικήσεις στη διάσκεψη του Σαν Ρέμο και να υπογράψουν στις 28 Ιουλίου 1920 την Συνθήκη των Σεβρών.

Μια συνθήκη που ουδέποτε εφαρμόστηκε και αποτέλεσε γράμμα κενό διότι υπογράφτηκε από την καταρρέουσα οθωμανική κυβέρνηση και όχι από τον ισχυρό και ελέγχοντα ουσιαστικά την πλειονότητα της τουρκικής επικράτειας.

Επέστεψε πανευτυχής ο Βενιζέλος από το Παρίσι με την άδεια για προέλαση του Στρατού και την Συνθήκη των Σεβρών, δυστυχώς όμως απρόοπτα γεγονότα(θάνατος διαδόχου) , τα αντιβενιζελικά συνθήματα της αντιπολίτευσης (οίκαδε) οδήγησαν στην εκλογική ήττα της 1ης Νοεμβρίου του 1920.

Σήμερα όμως αναλογιζόμενοι για το θέμα των εκλογών του 1920 , οι οποίες οδήγησαν στην επάνοδο του Βασιλέα Κων/νου και στη μεταστροφή της πολιτικής των συμμάχων αναρωτιόμαστε πως ένας πολιτικός άνδρας της τόλμης και της αποφασιστικότητας του Βενιζέλου δέχθηκε το αίτημα της αντιπολίτευσης για εκλογές, αίτημα τελείως άκαιρο ,ευρισκόμενης της χώρας σε εκστρατεία .

Μήπως η αλαζονεία του Βενιζέλου, που έφθασε στα ύψη με τη Συνθήκη των Σεβρών στα χέρια, που υλοποιούσε τα εθνικά όνειρα, δεν του επέτρεπαν να αντιληφθεί την πραγματικότητα ή η παραπληροφόρηση εκ μέρους των Άγγλων του δημιούργησαν την πεποίθηση για επικράτηση στις εκλογές και την επιτυχή προέλαση του Στρατού.

Είναι ολοφάνερο ότι η ελληνική κυβέρνηση είχε εσφαλμένη πληροφόρηση για τις δυνατότητες του Κεμάλ ,για τις επαφές του με τους συμμάχους καθώς και για τη συνεργασία που άρχισε με το νέο καθεστώς στη Ρωσία.

Το γεγονός ήταν ότι μεταστράφηκε η πολιτική των συμμάχων , ιδιαίτερα των Γάλλων οι οποίοι έβλεπαν με δυσαρέσκεια την επικράτηση της Αγγλικής πολιτικής στην Ανατολή. Μερικοί θέτουν το ερώτημα <<εάν ο Βενιζέλος , μετά το 1920 , θα ακολουθούσε την ίδια πολιτική της αυτοκτονίας όπως οι διάδοχοι του>>. Ίσως όχι , δεν μπορούμε όμως να το ισχυρισθούμε με βεβαιότητα , το μόνο όμως είναι βέβαιο ότι ο Βενιζέλος μετά τις εκλογές εγκατέλειψε τα πάντα , δίχως να αγωνισθεί και παρέδωσε την μικρασιατική υπόθεση σε χέρια άβουλων πολιτικών.

Κυβέρνηση Γούναρη

Η κυβέρνηση Γούναρη συνέχισε την πολιτική του Βενιζέλου , δίχως να αναρωτηθεί εάν υπήρχαν οι προϋποθέσεις για τη συνέχιση της . Είναι πασιφανές ότι η συνέχιση της ίδιας πολιτικής απαιτούσε την υποστήριξη των Μ.Δυνάμεων , που ήδη είχε χαθεί Χαρακτηριστικό είναι ότι η κυβέρνηση Γούναρη αδυνατούσε να συνάψει ένα δάνειο , πως θα της δινόταν βοήθεια για συνέχιση της υπερπόντιας εκστρατείας.

Υπήρχαν τότε προϋποθέσεις συνενοήσεως με τον Κεμάλ , αλλά ο δίχως διορατικότητα Γούναρης και φανατικός αντιβενιζελικός δεν θέλησε να τις εκμεταλευτεί. Γράφει ο Καρολίδης << Οι αντίπαλοι του Βενιζέλου αιτιώνται τούτον ότι έρριψε την Ελλάδα εις την μικρασιατικήν περιπέτεια .Καθήκον αυτών ήτο να αντιδράσωσιν εναντίον της τοιαύτης περιπετείας και η πρώτη πράξις αυτών ώφειλε να είναι η αποκήρυξις των γενομένων και η έκκλησις προς τη Τουρκίαν υπέρ εντίμου και αξιοπρεπούς συμβιβασμού, αλλά δεν είχον το θάρρος να πράξωσι τούτο…>>

Επίσης ο στρατηγός Μαζαράκης γράφει <<Δεν υπήρχε μεγαλυτέρα ηλιθιότης , μεγαλύτερο έγκλημα από του να αποτολμήσουν οι στρατιωτικοί τις επιχειρήσεις του Μαρτίου και του Ιουνίου 1921 προς το Εσκή Σεχίρ ,τη Κιουτάχεια και το Αφιόν Καραχισάρ, ακόμη δε την ολέθρια εκστρατεία του Σαγγαρίου και να απλώσουν τον μικρόν μας στρατόν εις ένα κορδόνι μήκους 600χλμ…>>

Επίσης γράφει ο Δούσμανης στην ιστορία του Γενικού Επιτελείου <<ο τουρκικός στρατός ούτε συνετρίβη ούτε διελύθη. Ηττήθη εις το τακτικόν πεδίον όχι όμως ανεπαρθώτως δια της αντεπιθέσεως του δε απέδειξε ότι διετήρη σημαντικήν μαχητικήν ικανότητα….>>

Φθάνουμε λοιπόν στη σύσκεψη του επιτελείου της Στρατιάς στις 26 Ιουλίου 1921 , κατά την οποία όλοι συμφώνησαν για τη συνέχιση της εκστρατείας προς Σαγγάριο και μόνο ο Ανχης Σπυρίδωνος , του 4ου Επιτ.Γραφείου έφερε αντίρρηση, <<Η Στρατιά δια να προχωρήσει και να επιδιώξει την σύναψιν εν συνεχεία νέων αγώνων πρέπει να είναι εφοδιασμένη επαρκώς εις μέσα μάχης και συντηρήσεως.Τα εναπομείναντα τώρα εις τας Μεραρχίας πυρομαχικά , μετά τους τελευταίους αγώνας, επαρκούν μόνον δι’αγώνα μίας η δύο το πολύ ημερών......και να δημιουργηθεί κέντρο εφοδιασμού στο Εσκή Σεχίρ , εάν η Στρατία προχωρήσει ανατολικότερων του Σαγγαρίου και εμπλακή εις πολυήμερον αγώνα θα στερηθή των μέσων μάχης και συντηρήσεως.Ούτω δε στερούμενη πυρομαχικών ενδέχεται να ηττηθή και να απολέσει πάν ότι έως τώρα εκέρδισεν ή ακόμη το χειρότερον να απωθηθή προς την έρημον καταστρεφόμενη>>.Στο επόμενο πολεμικό συμβούλιο , παρουσία του Γούναρη και του Κων/νου άπαντες απεφάσισαν την συνέχιση της εκστρατείας προς Σαγγάριο ,με την αστόχαστη ελπίδα ότι οι Τούρκοι θα αμύνονταν Δυτικά του Σαγγαρίου.

Έτσι λοιπόν ο Ελληνικός Στρατός ρίφθηκε στη κόλαση της Αλμυρής ερήμου για να <<γονατίσει>> αργότερα ,παρά τον ηρωισμό, στα υψώματα που προφυλάσουν την Άγκυρα .

Μνημειώδεις ηρωικές σελίδες γράφτηκαν στα πεδία των μαχών , οι οποίες δεν είχαν αντίκρισμα και δεν έφεραν την τελική νίκη αφενός λόγω των αναφερθέντων προβλημάτων εφοδιασμού και συντηρήσης και αφετέρου λόγω του ερασιτεχνικού επιτελικού σχεδίου που συντάχθηκε και εφαρμόστηκε στο πεδίο της μάχης.

Γράφει χαρακτηριστικά ο Αντγος Μπουλαλάς <<όσον αφορά την εφαρμοσθείσα λύσιν της ευρείας μέσω της ερήμου κινήσεως ,αύτη έπρεπε να αποκλεισθή διότι και αι δυνάμεις μας ήσαν ανεπαρκείς και τα μέσα μεταφοράς ολίγα και γενικώς η συρροή των γνωστών μειονεκτημάτων μαζί με το μαρτύριον της ερήμου την καθιστών ασυζητητί απορριπτέα.>>

Πέτυχε ηρωικές νίκες στο πεδίο της μάχης ο Στρατός μας , χωρίς όμως την ολοκληρωτική καταστροφή του αντιπάλου, ίσως να εξεδίωκε τον Κεμάλ από τις θέσεις του, τι θα γινόταν όμως; Κάπου αλλού θα αμυνόταν όπως χαρακτηριστικά έλεγε στους δημοσιογράφους <<θα αμυνθώ μπροστά από τη Άγκυρα , θα αμυνθώ μέσα στην Άγκυρα , θα αμυνθώ πίσω από τη Άγκυρα>>.

Μεγάλη καταστροφή

Μετά τις παραπάνω δυσμενείς εξελίξεις και την έκθεση που υπέβαλε ο Αρχιστράτηγος Παπούλας , ο Γούναρης αναστατώθηκε, δεν ήθελε να ακούσει για υποχώρηση και να σκεφθεί κανείς ότι κέρδισε τις εκλογές υποσχόμενος να φέρει πίσω, τους από οκταετίας μαχόμενους, έλληνες στρατιώτες, φοβούμενος δε τις ευθύνες που προέκυπταν απάντησε όπως παρακάτω <<Κρίνομεν αναγκαίον συστήσωμεν υμίν όπως, ανεπηρέαστοι και αδέσμευτοι από πάσης πολιτικής σκέψεως και παντός μέχρι σήμερον επιδιωχθέντος σκοπού ,διαρρυθμίσατε αποφάσεις και ενεργείας υμών συμφώνως προς το στρατιωτικόν συμφέρον>>.

Λήφθηκε λοιπόν η απόφαση για υποχώρηση , τακτικά νικήσαμε στη μάχη του Σαγγαρίου στρατηγικά όμως ηττηθήκαμε, γράφει ο Φωτιάδης <<Το πέρασμα της Αλμυρής ερήμου και οι σκληρές και πολύνεκρες νίκες μας στο Ταμπούρογλου, στη Σαπάντζα , στο Τσάλ Ντάγ, στο Αρντίζ Ντάγ, στο Καλέ Γκρότο, στο Ντουά Τεπέ και σε τόσα άλλα απόρθητα βουνά , εφτακόσια χιλιόμετρα από τις ακτές του Αιγαίου, στέκονται μνημεία τόλμης ,ανδρείας, αρετής και θυσίας. Καύχημα εσαεί της πατρίδας μας.>>

Επακολούθησαν πολλά λάθη πολιτικά και στρατιωτικά , τα οποία έφεραν βήμα προς βήμα στο βάθρο του νικητή τον Κεμάλ Πασά , τον ελληνικό στρατό ηττημένο, τον ελληνικό πληθυσμό ξεριζωμένο και τις ελληνικές πόλεις στο πυρ και το δρέπανο.

Στις 13 Αυγ 1922 ,σπάει το μέτωπο του Αφιόν Καραχισάρ οι μονάδες διαλυμένες , πλην ελαχίστων εξαιρέσεων , τρέχουν προς τις ακτές του Αιγαίου, οι λιποτάκτες διαπράττουν φοβερά εγκλήματα σε βάρος του τουρκικού πληθυσμού, ακολουθούν οι έλληνες της Ανατολίας , πίσω τους τρέχουν οι άτακτοι(τσέτες) του Κεμάλ, που αποτελούν είδος εμπροσθοφυλακής , σπέρνοντας τον όλεθρο και τον πανικό.

Στις 27 Αυγ, ημέρα Σάββατο το τουρκικό ιππικό εισέρχεται στη Σμύρνη ενώ ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος πραγματοποιεί την τελευταία λειτουργία στην Αγία Φωτεινή. Την επομένη εισέρχεται ο τακτικός στρατός με επικεφαλής τον Κεμάλ , ο Νουρεντίν Πασάς στα σκαλιά του κυβερνείου στρώνει την Ελληνική σημαία, αυτός αρνείται να πατήσει και διατάζει να τη σηκώσουν. Τετάρτη 31 Αυγούστου η <<γκιαούρ Ιζμίρ>> (άπιστη Σμύρνη ) παραδίδεται στις φλόγες και ολοκληρώνεται η εξαφάνιση του ελληνικού χρώματος πλαισιωμένου με πολυεθνικές πινελιές ,που τόσο αντιπαθούσαν οι Τούρκοι, αλλά ανεχόταν εξ ανάγκης .

Εθνική συμφορά

Δίκαια η Μικρασιατική Καταστροφή , θεωρείται μεγαλύτερη εθνική συμφορά από την άλωση της Κωνσταντινούπολης .

Η τελευταία πράξη του δράματος δεν άργησε να έλθει, η ανταλλαγή των πληθυσμών αποτέλεσε το μοιραίο σφάλμα της πολιτικής ηγεσίας, που έσβησε τα ελληνικά ίχνη πάνω από εδάφη στα οποία έζησε και μεγαλούργησε το ελληνικό στοιχείο επί αιώνες.

Η ελπίδα για εκπλήρωση του <<πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας Θάνε>> μετανάστευσε και αυτή μαζί με την ανθρωποθάλασσα των προσφύγων στη Δυτική πλευρά του Αιγαίου.

Οι γενιές που έζησαν το δράμα της καταστροφής και την πίκρα της προσφυγιάς σχεδόν έχουν εκλείψει, ευτυχώς όμως φρόντισαν να μεταφέρουν στους απογόνους τους την αγάπη και τις μνήμες από τις <<χαμένες πατρίδες>> και λόγω της κατάστασης που επικρατεί μεταξύ των δύο Χωρών, έξω από κάθε αλυτρωτική σκοπιμότητα παρατηρείται εκατέρωθεν μια έντονη πρωτοβουλία, , μεγαλύτερη από ελληνικής πλευράς, για επισκέψεις στα εδάφη των παππούδων και των γιαγιάδων .

Αυτό το ρεύμα πρέπει να τύχει της προσοχής των ηγεσιών των δύο λαών, ιδιαίτερα του τουρκικού και να τους δίνει το έναυσμα για να λαμβάνουν αποφάσεις και να προβαίνουν σε ενέργειες , οι οποίες να προάγουν την ειρηνική συμβίωση.

Η θάλασσα του Αιγαίου να αποτελεί θάλασσα που ενώνει και όχι πεδίο αντιπαράθεσης, στο βωμό υποκινούμενων έξωθεν πολιτικών, διότι οι δυο λαοί είναι <<καταδικασμένοι >> να παραμείνουν γείτονες.

Πηγή: Foreign Press