Παρασκευή 14 Αυγούστου 2009

Αρδαμέρι

Ιδού η πρώτη έδρα της επισκοπής Ερκουλίων, ήτοι Αρδαμέρεως...

Το Αρδαμέρι είναι ένα χωριό στην βόρεια πλαγιά του Χορτιάτη, με μεσαιωνική ρυμοτομία, κατά τα άλλα,οικιστικά παρατημένο. Υπήρξε από τον 10ο αιώνα μιά επισκοπή Ερκουλίων ήτοι Αρδαμέρεως- η επισκοπή αυτή μεταγενέστερα είχε έδρα τη Γαλάτιστα και τα χωριά της ήταν το Λιβάδι, το Ζαγκλιβέρι, τα Ραβνά, το Αδάμ, τα Δουμπιά, τα Σανά, τα Πετροκέρασα( Τοπλίκια) τα Σοποτνίκια (Ριζά) η Παλαιοχώρα, η Κρήμνη, το Παλαιόκαστρο (Καϊτζίκ) , ο Γεροπλάτανος, τα Ρεσιτνίκια( ο Αγιος Πρόδρομος) ο Στανός, ο Μελισσουργός (Λοζίκι) η Περιστερά και το Αρδαμέρι.

Ολα αυτά τα χωριά μνημονεύονται από τα χρόνια του βυζαντίου, μέσα σε έγγραφα, μαζί με χωριά που δεν υπάρχουν πιά.Μερικά είχαν άλλα ονόματα, πέρα από αυτά που βρίσκονται στη μνήμη πρίν τις μεσοπολεμικές μετονομασίες. Η επισκοπή διαλύθηκε στον μεσοπόλεμο.

Αρδαμέρι είναι σλαβόηχη λέξη και μάλιστα «αρχαϊκή»(άν ήταν νεότερη, δεν θα άρχιζε από «αρ» αλλά από «ρα»: Ρεάχοβα, Ραλένκοβα,Ραδομίρι). Εντύπωση προκαλούσε η ονομασία «Ερκουλίων». Ερκούλιοι αναφέρονται στα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια, ως μιά φυλή. Ερκούλιος, γένος Μιθραϊκό, ήταν ο Μαξιμιανός, ο συνεταίρος του Διοκλητιανού, από τα μέρη του Σιρμίου.Αλλά δεν υπηρέτησε ποτέ στην περιοχή της Σαλονίκης.

Εντούτοις, ανάμεσα στους σταθμούς της Εγνατίας οδού, βγαίνοντας από Θεσσαλονίκη, αναφέρεται η αλλαγή ίππων Duodecimum (στο δωδέκατο μίλι,δηλαδή στο μικρό οροπέδιο του Χορτιάτη, κάτω από το ομώνυμο χωριό και μετά ο σταθμός Herakleus stibus, δηλαδή ο Στίβος του Ηρακλή. Τοπογραφικά, πέφτει στα ριζά του βουνού που φιλοξενεί το Αρδαμέρι.Δεν μπαίνω σε άλλες, ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες, εκτός κι άν βρεθεί μουστερής.

Στο Αρδαμέρι δεν σώθηκαν πολλά βυζαντινά, αν και η περιοχή διαθέτει αρκετά: ένα ιερό στο χωριό Αδάμ, τον Αγιο Ανδρέα της Περιστεράς,τον πύργο και τους μύλους της Γαλάτιστας,τα «μυλοστάσια» που κατεβαίνουν από τον Πρόδρομο προς την Ολυνθο (μυλοστάσια δώδεκα κρατούντα τον εκείσε ποταμόν άχρι της τούμβης της μεγάλης του Αγίου Μάμαντος) αλλά και άλλα ενδιαφέροντα, που τα έχω φωτογραφήσει, αποτυπώσει και χαρτογραφήσει μεταξύ 1971 και 1983. Ειδικά γιά το Αρδαμέρι, σώζεται μιά συμφωνία, μεταξύ πρώτης και δεύτερης χριστιανικής χιλιετίας ,γιά τον καθορισμό των ορίων ανάμεσα στην Περιστερά και στο Αρδαμέρι. Πρώτος τόμος εγγράφων της Λαύρας,1970.

Την είχα διαβάσει το 1971 και μου είχε μείνει ένα βουνάκι , το Δελβίνο. Οταν ανέβηκα στο χωριό γιά να δώ τι σώζονταν, μπήκα σε ένα καφενείο και ρώτησα γιά όλα τα τοπωνύμια και τα ονόματα που περιείχε το έγγραφο. Σηκώθηκαν αρκετοί κάτοικοι και μου είπαν τα παρονόματά τους, ίδια με του εγγράφου. Τον Δελβίνο τον έλεγαν Δελβίνι. Ακόμη και σήμερα τσακώνονται γιά τα όρια με την Περιστερά.

Από μνημεία, το κυριότερο είναι η Κοίμηση,ναός του 1863, χτισμένος σε παλιότερη βασιλική, της οποίας σώζονταν αρκετά γλυπτά ενσωματωμένα στην τοιχοποιία, κι άλλα, κυρίως κιονίσκοι από θωράκια, φυτεμένα στην νότια αυλή.Δεν θυμάμαι με ποιόν αρχαιολόγο πήγαμε αργότερα, με τον μακαρίτη Σωτήρη Κίσσα ή την Πέπη Μαρκή, και «κηρύχτηκε». Υπάρχει στην ιστοσελιδα του Υπουργείου, μαζί με καμιά δέκα ή δεκαπέντε άλλα που έτυχε να συμβάλω στην κήρυξή τους εκείνα τα χρόνια, 1980-84.

"Χαρακτηρίζουμε ως κτίσμα που έχει ανάγκη από ειδική κρατική προστασία τον Ι. Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου της Κοινότητας Αρδαμερίου Ν. Θεσσαλονίκης, διότι έχει ιστορία και αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Ο Ναός κτίστηκε το 1863 στη θέση παλιότερης βασιλικής από την οποία σώζεται τμήμα μαρμάρινου επισκοπικού θρόνου. Στο ναό υπάρχουν εντοιχισμένα πολλά αρχιτεκτονικά μέλη ρωμαϊκών, χριστιανικών και βυζαντινών χρόνων ".[ΥΑ ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Β1Φ34/21647/475/4-5-1983 - ΦΕΚ 344/Β/16-6-1983].

Τις προάλλες ο Σβάρτσιχ πήγε να δεί το Αρδαμέρι με τη Λούδη του και μό΄στειλε φωτογραφίες. Το μνημείο όπως το ήξερα, αλλά όχι εντελώς: καινουργώσανε το 2004 το καμπαναριό και ήβαλαν μιά μεγάλη επιγραφή να μνημονεύει το γεγονός.

Μπράβο στον άνθρωπο που ήβαλε τα λεφτά του. Κρίμα στο τέρας που κατασκεύασε. Βλέπετε, δεν υπάρχουν υποτίθεται κονδύλια. Και οι αρχαιολογικές εργολαβίες είναι τεράστιες, τερατώδους ύψους. Αυτές είναι δουλειές που πρέπει να γίνονται από υπηρεσιακό συνεργείο και δι΄αυτεπιστασίας.Αυτη η εκκλησία, ήθελε κάποιος να νοικιάσει μιά σκαλωσιά γιά δυό μήνες, να την αρμολογήσουν όπου έπασχε, με συμβατό κονίαμα, να σεβαστούν τα λιθανάγλυφα, να φρόντιζαν ζητήματα θέρμανσης, καλωδίων και παρόμοια, να σοβάτιζαν τα πρόσφατα, να κρατούσαν αρμολόι στα παλιά.

Να βάλουν και μιά ταμπέλα στην αυλή, μιά στην είσοδο του χωριού, να στείλουν και μιά καλή φωτογραφία σε καμιά αυτοδιοικητική ιστοσελίδα, κι άντε να περιμένανε την επόμενη ή μεθεπόμενη γενιά ,που υποτίθεται θα σέβονται περισσότερο αυτές τις πέτρες.Αντ΄αυτού, αυτοσχεδίασαν στου κασίδη το κεφάλι, με όλην την έπαρση και την καύχηση του άσχετου,άσε που ξόδεψαν τα διπλάσια ,μές στο νερό.

Μπά, μήτε στο Αρδαμέρι πρόκειται να πατήσω.Και δεν πρόκειται να πω κακιά κουβέντα γιά κανέναν αιώνα που πέρασε και δήθεν αδίκησε τα μνημεία μας. Ευτυχώς οι Ερκούλιοι υπάρχουν ακόμη ,και τσακώνονται γιά το Δελβίνι, παρ΄όλες τις καποδιστριακές ονειρώξεις....

Πηγή: ΠΕΤΕΦΡΗΣ

Θυμόμαστε σε μια επίσκεψη μας στο Αρδαμέρι, έναν γέροντα 93 χρονών να μας λέει "ρε παιδιά εμείς Χαλκιδικιώτες είμαστε, τότε με τη Γερμανική κατοχή μας δώσανε στην Θεσσαλονίκη". Μας μιλούσε 3 ώρες και μας είπε όλη την ιστορία της Χαλκιδικής. Μας είπε απίστευτες λεπτομέρειες και για την τουρκοκρατία και για τον Μακεδονικό Αγώνα και άλλα πολλά.

Στο τέλος μας λέει "δεν τα θυμάμαι και καλά ρε παιδιά γιατί έχω πάθει και τρία εγκεφαλικά" και "να ξανάρθετε αν ζω ως τότε". Τελικά πρέπει να ξαναπάμε...

1 σχόλιο:

Ανώνυμος είπε...

Η εκκλησια ειναι κτισμενη το 1836 και οχι το 1863. Ειναι γραμμενο στον τοιχο της εκκλησιας.
Ενα μεγαλο μπραβο για το blog σας.