ΟΙ ΚΗΠΟΙ ΤΟΥ ΠΑΣΣΑ Ή ΑΝΤΡΟΝ ΤΩΝ ΔΕΡΒΙΣΩΝ
Το άντρον των Δερβισών, οι Κήποι του Πασσά. Ένα Μασωνικό Ενδιαίτημα, η Ηλεκτρική Μπαταρία του, το Θυσιαστήριο και οι Μυστηριώδεις Νυχτερινές Συγκεντρώσεις των Στροβιλιζομένων Δερβισών.
Γύρω στα τέλη του προηγούμενου (19ου) αιώνα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία στην προσπάθειά της να εκσυγχρονίσει την επικράτειά της, πραγματοποίησε πολλά δημόσια έργα, χάραξε νέους δρόμους για το εμπόριο και έκτισε μεγάλα δημόσια κτίρια σε εκλεκτιστικό ρυθμό. Αυτά τα κληρονομήσαμε οι Έλληνες το 1912. Οι αρχιτέκτονές τους ήσαν κυρίως ξένοι, Γάλλοι και Ιταλοί.
Τέτοια κτίρια είναι το Α΄ Τελωνείο της Θεσσαλονίκης που το έκτισε ο Ελί Μοντιάνο, το Διοικητήριο και το κτίριο της Φιλοσοφικής Σχολής που τα έκτισε ο Βιταλιάνο Ποζέλι. Η Υψηλή Πύλη ευνόησε το εμπόριο και το γενικό κλίμα, που ήταν ευνοϊκό, το ακολούθησε και ο ιδιωτικός τομέας. Τότε χτίστηκαν η στοά Σαούλ Μοντιάνο, η Ντι Μάγιο, η στοά Αμάρ, όπου η ομώνυμη τράπεζα, η τράπεζα και η στοά της Ανατολής στον κήπο του αρχοντικού των Αλλατίνι στην οδό Συγγρού, η στοά Δαβιδέττο, η Passage Lombardo και άλλα ιδιωτικά κτίρια και διαμονές.
Οι Τούρκοι εμπιστευόταν τις δουλειές τους περισσότερο στον Ποζέλι (Vitalio Pozeli) και η Ελληνική κοινότητα στο διάσημο Ξενοφώντα Παιονίδη που έχτισε το Δημαρχείο των Σερρών και το μεγαλοπρεπές Παπάφειο Ορφανοτροφείο εκτός πολλών μεγαλοπρεπών διαμονών που διασώζονται ακόμη στη Λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας και σχολείων.
Υπάρχουν σχετικές cartes postales του 1904, που απεικονίζουν τα μεγάλα εγκαίνια του νοσοκομείου. Την ίδια ημερομηνία φέρουν και οι λεγόμενοι <<Κήποι του Πασσά>>, στο σώμα ενός αναπεσόντος ή κινέζικου δράκοντος που βρίσκεται μέσα στην οφιοειδή, σήραγγα του κυρίως κτίσματος, που δεν έγινε προς απλή τέρψη και γι΄ αυτό την ονόμασα <<Άντρον των Δερβισών>>, διότι περί πραγματικού άντρου πρόκειται.
Το Άντρον των Δερβισών, που βρίσκεται extra muros και απέναντι στα ανατολικά τείχη σε μέρος παλαιών νεκροταφείων, είναι κάτι που ασχοληθήκαμε πρώτοι, σχεδόν παιδιόθεν. Το πρωτοαντίκρυσα το 1945, όταν επισκεπτόμουν το νοσηλευόμενο στο Δημοτικό Νοσοκομείο εξάδελφό μου.
Το εξέτασα επισταμένως το 1963, όταν σαν ιατρός συνεργάτης της έδρας Στοματολογίας της Οδοντοϊατρικής Σχολής εφημέρευα στα κρεβάτια και στο εξωτερικό ιατρείο, που μας είχαν παρασχεθεί τότε. Το σύνολο των κτισμάτων αυτών βρίσκεται μέσα στο Δαίδαλο ή αυλόγυρο της αυλής του Δημοτικού Νοσοκομείου ή καλύτερα κάποτε το Δημοτικό Νοσοκομείο χτίστηκε στην περιοχή της επικράτειας του Άντρου των Δερβισών!
Βρίσκεται πίσω από το νοσοκομείο που σήμερα ονομάζεται <<Άγιος Δημήτριος>> και μοιάζει με ένα ανεξήγητο και αφιλόξενο σεληνιακό τοπίο, τουλάχιστον όπως το πρωτογνώρισα. Κανονικά το αφιλόξενο στο πέλμα αυτό κτίριο αυτοδιασώζεται ακόμη, διότι εύκολα κανείς τραυματίζεται εκεί ή τα υποδήματά του κακοπαθαίνουν.
Οι απερίσκεπτες όμως κατασκευές παιδικής χαράς και ολόκληρου σχολείου δίπλα και ο αποχωρισμός του τόπου ριζικά από τον αυλόγυρο του Δημοτικού Νοσοκομείου χωρίς την ύπαρξη φύλακα έγινε αφορμή για την οριστική απώλεια του βορειότερου κτίσματος, του <<Θρόνου της Ανατολής>> όπως τον ονόμασα, τον οποίον κατακρήμνισαν αγροίκα παιδιά χωρικών.
Η αντικατάσταση μάλιστα του δυνατού, κτιστού αυλόγυρου των αρχών του 20ου αιώνα με κάγκελα που όλο σπάζουν και χρειάζονται συνεχώς συντήρηση και βαφή δεικνύουν τις απερισκεψίες των αρμοδίων, που στερούνται της γενικής σύλληψης και οικονομικής φειδούς πάνω σε ένα θέμα. Έτσι φυσικά καταστράφηκε και διαρπάγηκε όλη η Ελλάς.
Μέσα σε αυτό το γενικό κλίμα όχι μόνον καταστροφής, αλλά σωστής ανθρώπινης εξόντωσης, ήταν φυσικό ο διαμορφωμένος από πολύ παλιά χώρος σε κήπο να απωλέσει το ένα του κτίσμα στηριγμένο σε σιδηροδοκούς και με υλικό από κεράμους των Fratelli Allatini, το μόνο κτίσμα που προσέφερε μία ευδία στον επισκέπτη, που αντικρύζει καθισμένος από εκεί την ανατολή, και το φως να ανεβαίνει σιγά-σιγά τα σκαλοπάτια του.
Αλλά ας αρχίσουμε τα σχετικά με την παλαιότητα του Άντρου των Δερβισών. Από πληροφορίες που πήρα από μία παλαιά νοσοκόμο του Δημοτικού Νοσοκομείου, 86 ετών, που ζούσε στην οδό Ποτίδαιας, το υπερώο (Attic) του Νοσοκομείου ήταν η κατοικία και συγκεκριμένα το Κονάκι του Πασσά ή φρούραρχου της Θεσσαλονίκης. Η πρώτη εκτός τούτου κατοικία ήταν η διαμονή του Σεϋφουλάχ Πασσά, φρούραρχου Θεσσαλονίκης, τωρινή Δημοτική Πινακοθήκη (1905).
Και αν το νοσοκομείο, πράγμα που είναι βέβαιο, ήταν και στρατιωτικό εκτός από πολιτικό, είναι φυσικό να υπάρχουν εκεί γραφεία όπου πότε-πότε σύχναζε ο πασάς της Θεσσαλονίκης. Το να έμεινε εκεί μόνον από το 1904 έως το 1905 είναι και αυτό πιθανό. Το παλιό Κονάκι του Πασσά ήταν από παλιά στη θέση του κατοπινού Διοικητηρίου, που έχτισε ο Poselli, χρησιμοποιώντας μάλιστα το ασπράδι από 6000 αυγά για ορισμένα τσιμέντα.
Φαινομενικά λοιπόν για τον πασσά της Θεσσαλονίκης χτίστηκε το Άντρον των Δερβισών και φυσικά όχι για τους νοσηλευόμενους του νοσοκομείου, διότι το μέρος μόνον αναψυχή δεν προσφέρει, πράγμα που για να το καταλάβει κανείς δεν αρκεί και δεν είναι ανάγκη να είναι ειδικός, είναι καθαρά θέμα ευαισθησίας.
Σε όλον τον κόσμο ακόμη και στους πρωτόγονους υπάρχουν μυστικές εταιρείες. Υπάρχουν σχετικές φωτογραφίες σε παλαιές εγκυκλοπαίδειες και γεωγραφίες μυστικών εταιρειών πρωτογόνων. Στην Ασία υπάρχουν οι μυστικοί Μουσουλμάνοι, που είναι Εθνικοί και Τέκτονες. Το 15ο αιώνα μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον Μουράτ εγκαταστάθηκε εδώ ένα μυστικό τάγμα. Αυτό περιλάμβανε και δερβίσες.
Το Κονάκι του Πασσά τότε ήταν intra muros, λίγο πιο ψηλά από το σημερινό άντρο, αριστερά του, κάπου εκεί που υπάρχει μία βρύση. Το 18ο αιώνα το άντρο είναι ένα σπίτι με δαιδαλώδη υπόγεια στα οποία γίνονταν τελετουργίες μυήσεως του μυστικού τούτου τάγματος.
Οι κήποι ήσαν πολύ μεγάλοι. Και επειδή συχνά οι Πασσάδες ήσαν μυημένοι ή ταυτόχρονα ήσαν σεΐχες, τίτλος θρησκευτικός, κληρονομικός εντός ορισμένων οικογενειών, όχι κατ΄ ανάγκην από πατέρα σε γυιο, αλλά και σε πλάγια διαδοχή, σε ανεψιό ή σε εγγονό αναλόγως της ψυχικής τάσεως και ευαισθησίας των τελευταίων, λάμβαναν μέρος ή και αρχήγευαν οι ίδιοι σ΄ αυτές τις τελετουργίες.
Εκεί είχε λοιπόν και το σπίτι του τότε ο πασάς-σεΐχης, άτομα εξευρωπαϊσμένα και εξελιγμένα πολύ που χόρευαν ευρωπαϊκούς χορούς και αγαπούσαν το μυστικισμό και την ποίηση, μυστική και μη, όπως του Μεβλανά Τζελαλεδδίν Ρουμί και άλλων Περσών και Ανατολικών ποιητών.
Και τώρα θα πω κάτι το οποίο θα φανεί απίστευτο και παράξενο, γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι θα κινδύνευα να αποκληθώ παραδοξολόγος ή ότι ακολουθώ τα βήματα του Erich von Daniken.
Στην περιοχή αυτήν και την ευρύτερή της γύριζαν πνευματικές οντότητες που είχαν το σχήμα και τη μορφή όφεων, τους οποίους έβλεπαν οι μύστες κατά την ώρα της τελετουργίας. Φυσικά πάντα η περιοχή αυτή φυλασσόταν από τους αλλοθρήσκους και σύχναζαν μόνον οι μυημένοι της ανωτέρας κοινωνίας. Και ορισμένοι Στροβιλιζόμενοι Δερβίσαι (Dervishes Toyrneurs).
Και βέβαια το μέρος ως συχναστήριο του πασά της Θεσσαλονίκης είχε αυστηρή επίβλεψη και πολλή ομορφιά από λουλούδια και σιντριβάνια στον άλως αιχμηρό τούτο τόπο. Συχνά γινόντουσαν και νυχτερινές τελετές την άνοιξη και το χειμώνα, δηλαδή τον Απρίλιο και το Φεβρουάριο, ειδωλολατρικές προέλευσης καθώς όλες αυτές οι ιεροτελεστίες μυήσεως περιείχαν και εθνικά στοιχεία, όπως στεφάνια από λουλούδια, πυρσοφορίες και θυσία κριαριών (κουρμπανιών).
Εκεί μαζεύονταν τότε και ορισμένα παντρεμένα ζευγάρια μυστών και ενώνονταν κατά τη διάρκεια των νυχτερινών τελετών για να αποκτήσουν προικισμένους απογόνους. Υπάρχουν απόγονοι τούτων στην πόλη μας ακόμη. Όλη αυτή η απόμακρη για τους ξένους προσέλευση, η παραμονή του πασά και η ενδιατρίβησή του εκεί έδωσαν τροφή στη φαντασία των λαϊκών ανθρώπων, που ονόμασαν σιγά-σιγά το μέρος, <<οι Κήποι του Πασσά>>, πράγμα που σήμερα σαν κήπος δεν υπάρχει.
Το 19ο αιώνα την εποχή του Μεγάλου Ναπολέοντος ήλθε μία κυρία της Γαλλικής Αριστοκρατίας, μύστις, η οποία έλαβε μέρος ως μυημένη στις απόκρυφες τελετές και είδε τα φίδια-πνευματικές οντότητες. Αυτή θέλησε να κάνει εκεί ένα νοσοκομείο. Ήδη τα υπόγεια είχαν αποφραχθεί αλλά διέμενε εκεί ο πασάς-σεΐχης.
Το 1860 έγινε ένα γερό κονάκι (οίκος) του τάγματος (order) των μυστών αυτών, που μέσα στην τζαμαρία του στη νότια πλευρά του υπήρχε ο τελετουργικός χώρος προφυλαγμένος και έξοχοι κήποι με νερά που έφταναν βαθμιδωτά ως τη σημερινή είσοδο του Δημοτικού Νοσοκομείου, με περίπτερα και σιντριβάνια.
Λίγο πριν το 1904 γκρεμίζονται και εξαφανίζονται οι τελευταίες σήραγγες, εκεί πιο κάτω από το μικρό ψυχιατρείο που υπόλειμμά του διατηρείται ακόμη. Τέλος το 1904 κτίζεται το τελευταίο άντρο μυήσεως, αυτό που ονομάζω <<Άντρο των Δερβισών>>, για πιο ατομική, θα ΄λεγα, χρήση, για κάποιον πασά πάλι, από Τούρκο αρχιτέκτονα που δεν ήξερε το στυλ Γκάουντι ( Antoni Gaudi, έργα του στο πάρκο Guell 1900-1914 στη Βαρκελώνη), αλλά τα παρόμοια κτίσματα της Ασίας. Στο στυλ μοιάζει πολύ με τα αντίστοιχα του Antoni Gaudi. Στην ουσία το δημιούργημα αυτό μοιάζει με λιωμένο μπαρόκ.
Ένα εμφανές υπόλειμμα που πείθει για την παλαιά χρήση του τόπου είναι το αντέρεισμα (contraforti) που σαν πεζούλι συγκρατεί το χώμα βόρεια του τωρινού γηπέδου του μπάσκετ. Η τοιχοδομία του από μεγάλες ορθογώνιες πέτρες είναι φανερά παλαιότερη του 1900.
Αν και όλη η περιβάλλουσα περιοχή δόθηκε στην ελληνική κοινότητα στα τέλη του 19ου αιώνα, ο τόπος αυτός δεν δόθηκε ποτέ και σε κανέναν από τους Τούρκους. Απόδειξη είναι το ότι εκεί χτίστηκε (σε τουρκικό δηλαδή οικόπεδο-ιδιοκτησία) το μεγάλο νοσοκομείο επί τουρκοκρατίας το 1904.
Η ονομασία λοιπόν <<Κήποι του Πασσά>> αποδίδει κάπως την πραγματικότητα διότι οι κήποι αυτοί με τα περιλαμβανόμενα αρχιτεκτονήματα κατά κάποιον τρόπο συνδέονταν με έναν ανώτερο Τούρκο αξιωματούχο. Και όπως βλέπουμε, από τα χρήματα που δόθηκαν από το κράτος για τον εξωραϊσμό του νοσοκομείου, κάτω από το πρόσχημα αυτό, χτίστηκε το ασυνήθιστο αυτό καταθλιπτικό και κάθε άλλο παρά για τέρψη δημιούργημα, για τους κρυφούς σκοπούς του τάγματος.
Ο κ. Αθανάσιος Μούσιος, ιδιοκτήτης του πιο παλαιού εμπορικού οίκου με τον αριθμό 1 στον κατάλογο του Εμπορικού Επιμελητηρίου μου ανέφερε ότι οι Στροβιλιζόμενοι Δερβίσαι χόρευαν μέχρι το 1924 στον Τεκέ τους λίγο πιο επάνω από το καφενείο Καφαντάρη extra muros, στο παλιό, κατά Α. Βακαλόπουλο, τόπο του βυζαντινού καστρομονάστηρου της Χιόνης, Ματρώνης και άλλων αγίων.
Επομένως οι τελετές πρέπει να συνεχίζονταν αν και δύσκολα πια και κρυφά, διότι η μόνη είσοδος ήταν εκείνη του νοσοκομείου, στο Άντρο των Δερβισών μέχρι αυτήν την χρονολογία, οπότε και οι τελευταίοι Οθωμανοί και ντονμέδες, κάπου, κάπου 15000 οι τελευταίοι, έφυγαν στην Τουρκία.
Το 1901 με 1902 ο γύρω από αυτό χώρος, από το Αγίασμα του Αγίου Παύλου έως την Ευαγγελίστρια καταλαμβάνεται και επισήμως από την Τουρκική Νομαρχία και το 1904 κτίζεται το νοσοκομείο Χαμηδιέ, αργότερα Ξένων μετά Δημοτικό και τελευταία Άγιος Δημήτριος.
Στην ιδιοκτησία του νοσοκομείου και σε σχέση με αυτό νομίζει κανείς ότι βρίσκονται τα κτίσματα αυτά καθώς μάλιστα έχουν την ίδια χρονολογία κτίσεως με αυτό, 1904. Γιατί όμως η επιγραφή του άντρου αυτού να βρίσκεται στο σώμα ενός αποτρόπαιου και ανήλιου, αναπεσόντος δράκοντος που μορφάζει και μάλιστα κάτω από εμφανή μασωνικά σύμβολα; Είναι όλα αυτά προς αναψυχή; Και η επιγραφή είναι χαραγμένη και όχι εντοιχισμένη.
Η έκταση του χώρου αυτού είναι περίπου ένα στρέμμα, 1200 τετραγωνικά μέτρα περίπου. Κανονικά καταλάμβανε παλαιότερα πολλά στρέμματα. Η κλίση του είναι έντονη διότι χάθηκαν οι βαθμίδες, που συγκρατούσαν το χώμα. Η θέα μέσα από τα λουλούδια προς την πόλη πρέπει να ήταν μαγευτική μέσα στο μουρμουρητό του νερού.
Τα αρχιτεκτονήματα του άντρου είναι:
a) Ένα δυσανάλογα μεγάλο, τριπλό σιντριβάνι, του οποίου το οριζόντιο σκέλος του νοτιοανατολικού σιντριβανιού έχει καταπέσει.
β) Η τεράστια στέρνα του την οποία ονομάζω άνω στέρνα.
γ) Μία δαιδαλώδης ή οφιοειδής σήραγγα κολλημένη από νοτιοδυτικά στο σώμα της άνω στέρνας.
δ) Μία κάτω στέρνα που μοιάζει με κάτω γνάθο ιχθύος με χάνδρινα δόντια, κάτι σαν το στόμα ενός Λεβιάθαν. Αυτή συλλέγει το νερό πού από την άνω στέρνα με υπερεκχείλιση τρέχει πάνω από το σώμα της σήραγγας και ανάμεσα από δύο κούφια ενισχυτικά των ήχων του νερού, τύμπανα που ηχούν σαν τις ταραμπούκες των δερβισών, κατακρημνίζεται σαν καταρράκτης περιβρέχοντας την πρόσοψη της σήραγγας και ξεπλένοντας το αίμα της θυσίας έντεχνα από μικροαυλάκια και συντονιστές νερού, καταλήγει στην κάτω στέρνα. Από εκεί με οπές υψηλά στην κάτω στέρνα έτρεχε στα ρυάκια του κήπου.
ε) Μία αποθήκη νερού (κιστέρνα) που της λείπει η σιδερένια θυρίδα, την οποία κινηματογραφήσαμε με κίνδυνο της ζωής μας. Αυτή βρίσκεται σε ανεξάρτητο κτίσμα που φέρει προς την ανατολή κάθισμα και σχήμα ανάγλυφο πυραμίδας από καμενία.
ζ) Ο υπερυψωμένος θρόνος της ανατολής που βλέπει στην ανατολή του ηλίου. Εκεί οδηγούσαν τον αποκαμωμένο μετά ολονύχτιες δοκιμασίες μυούμενο να αντικρίσει <<δι ελέου και φόβου την κάθαρση>> και ανακούφιση στο πρόσωπο του ήλιου που ανατέλλει.
Τα φέροντα τη στατική φόρτιση στοιχεία των κτισμάτων, όσα φαίνονται
αποτελούνται από σιδηροδοκούς διατομής κεφαλαίου Η 10 περίπου cm και από ορθογώνιας διατομής σιδηρόβεργες 3Χ3 cm περίπου. Επάνω σ΄ αυτές <<δένονται>> τα δομικά υλικά, κάτω ακατέργαστοι σχιστόλιθοι και τούβλα στα υψηλότερα μέρη. Ορισμένα τούβλα φέρουν έκτυπη τη φίρμα της περίφημης κεραμοποιίας Fratelli Allatini της Θεσσαλονίκης (έτος ιδρύσεως 1856). Η γενική απεικόνιση κυριαρχείται από απομιμήσεις φυτικών και ζωικών μορφών κυρίως δαιμονικής αποκλίσεως.
Εκείνο που κανείς δεν παρατήρησε είναι η ύπαρξη έγχρωμων υαλοπινάκων στις οπές-παράθυρα (όχι σε όλες) και το διαφανές κρύσταλλο πάχους 8 mm στο κεντρικό, ορθογώνιο παράθυρο ακριβώς άνω του εσωτερικού βωμού-θυσιαστηρίου στη σήραγγα ή άντρον.
Τα έγχρωμα τζάμια τα οποία περισυλλέξαμε σε θραύσματα, έχουν πάχος άλλα 15 και άλλα 2 mm. Αυτά έχουν το χρώμα των εκκλησιαστικών υαλοπινάκων, δηλαδή κόκκινο, μπλε ultra marine, πορτοκαλί και πράσινο, γεγονός που προσέδιδε φαντασμαγορία στο κυρίως κτίριο, όπου και υπάρχουν, παρόμοια με τα έγχρωμα επιτεύγματα του Antoni Gaudi στη Βαρκελώνη. Πιθανόν ορισμένα να τοποθετήθηκαν για μυστικιστικούς, λειτουργικούς λόγους. Τα κόκκινα είναι βαμμένα επιφανειακά.
Το όλο έργο είναι μία συνεχής ανακάλυψη για τον επισκέπτη. Εκείνο που ανακαλύψαμε είναι ότι η λειτουργία του κτιρίου καμουφλάρεται απόλυτα από στρώματα παράξενης διακόσμησης που αποσπά την προσοχή του έκθαμβου – απορημένου – ανίδεου παρατηρητή. Πρέπει λοιπόν ο κατασκευαστής του έργου τούτου να εργάστηκε σε στενή συνεργασία με κάποιον μύστη, που του παρέσχε μάλιστα από την αρχή το βασικό σχέδιο της κτιριακής λειτουργίας που ήθελε.
Διότι σιγά-σιγά κανείς ανακαλύπτει ότι αυτό το σουρεαλιστικό με μονό αυτί, λιωμένο μπαρόκ ερπετό, που θαρρείς πως οι σπείρες του εξέχουν εδώ κι εκεί υπό μορφήν κτιρίων, περιέχει ασυνήθιστα (αρχιτεκτονικά) στοιχεία που ενώνονται σε κάποια ανεξήγητη λειτουργία. Και ότι το μονό αυτί σαν χοάνη ραδιοτηλεσκοπίου είναι κάτι που απορροφά και μαζί δίνει ήχους, μία σάλπιγγα μήκους 10,5 m! Σ΄ αυτό το κτίριο η μόνη λέξη που ταιριάζει είναι το επίθετο αναπάντεχο! Αυτό είναι η αισθητική του! Ένα ατελείωτο παιχνίδι όπου η πέτρα χρησιμοποιείται σαν δομικό υλικό ή υλικό πληρώσεως ή διακοσμητικό.
Το εκλεκτής ποιότητας κονίαμα όμως τελικώς καθορίζει σχήματα και μορφές. Υπάρχουν και πήλινες γλάστρες εδώ κι εκεί, πέντε μόνον πάνω από το χάσκων στόμα του θυσιαστηρίου για την καύση του λιβάνου και θυμιαμάτων, αρκετές κατεστραμμένες πια στο θρόνο της ανατολής και ίχνη μίας στην κιστέρνα. Έτσι με τα φυτά, που ορισμένα, δύο τον αριθμό, ένας κισσός και ένα αιγόκλημα διασώζονται ακόμη, αγαύες αμερικανικές (αθάνατα) και άλλα αγκαθωτά, το κυρίως κτίσμα έμοιαζε με ένα παμπάλαιο, απολιθωμένο ερπετό, που ζωντάνευε όλο κέρατα και εξαρτήματα κάτω από τη ζωογόνο δράση του νερού.
Η χρήση πυριτόλιθου πυκνά εδώ και εκεί δεν είναι τυχαία. Ακόμη και η χρήση καμενιών (μαύρης μεταλλευτικής σκουριάς) –όπως μας αποφάνθηκε το Τμήμα Ορυκτολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, όπου μεταβήκαμε- για τη δημιουργία διαφόρων μοτίβων και διακοσμητικών ταινιών σε όλα τα κτίσματα, δεν είναι παντού τυχαία, όπως θα δούμε παρακάτω.
Την όλη σύνθεση συμπλήρωνε κατά ριζικό τρόπο το νερό αναβλύζοντας τρίδυμο και περιβρέχοντας με κόνη σταγονιδίων το όλο ανθυγρό κτίριο του άντρου. Η κεντρική στήλη (κορμός) του σιντριβανιού φέρει δαιμονικές μορφές τις οποίες μισόκρυβε-μισοφανέρωνε το νερό όταν ήταν σε πλήρη εκροή.
Το νερό ελεγχόταν από μία βάνα στη δεξιά άκρη του κεντρικού κτιρίου σε ειδική κρύπτη. Η άνω στέρνα έχει 2 στόμια εκροής ενώ η κάτω πρέπει να έχει κι αυτή στον πυθμένα της. Χρειάζεται να αφαιρεθούν τα σπαράγματα του κτιρίου που βρίσκονται εντός της, περίπου ένας τόνος, για να το δούμε, διότι πάντοτε οι στέρνες πλύνονται, αδειάζονται, και συνεπώς έχουν αποχέτευση.
Αν και οι Κήποι του Πασά αποτελούν μια φανταστική αρχιτεκτονική με πλήρη ελευθερία στη σύνθεση επιφανειακά, υπάρχει πρακτικότητα και ορθολογισμός, που εγκατέστησε στο βάθος την επιζητούμενη λειτουργία. Μοιάζει αυθαίρετη αρχιτεκτονική είναι όμως ουσιαστικά ένα καμουφλάζ της υποκρυπτόμενης αυστηρής λειτουργίας μιας τελετουργίας. Βέβαια πολλές ευκαιρίες που παρουσιάστηκαν στο μαστόρεμά τους συνέβαλαν στην ανανέωση και την εμπλούτιση της κατασκευής αυτής. Η αρχιτεκτονική αυτή υπάρχει στην Ασία και την είχε σαν πρότυπο ο Τούρκος αρχιτέκτονας που τους κατασκεύασε.
Μοιάζει πολύ με ένα από τα έργα του Antoni Gaudi στην ελισσόμενη και ακτινωτή διάταξη. Όμως πιο πολύ του μοιάζει στις τσιμεντένιες γλάστρες με διακόσμηση καμενιών, που μοιάζουν με τις γλάστρες εκείνου του έργου. Βρίσκονταν πάνω σε μίσχο συνήθως, υψηλό και σκόρπισαν στην κατωφέρεια όπου κατέπεσαν από θραύση του στελέχους τους (stem). Αυτές οι γλάστρες πραγματοποιούν την ομοιότητα με τη δουλειά εκείνη του Antoni Gaudi.
Το Άντρον των Δερβισών είναι ένα μεμονωμένο παράδειγμα, το μόνο δημιούργημα τέτοιου στυλ που υπάρχει σε όλη την παλιά οθωμανική επικράτεια. Αυτό δείχνει πόσο προηγμένη, μοντέρνα και εκλεπτυσμένη ήταν η υψηλή κοινωνία, ανεξαρτήτως θρησκευμάτων, που σύχναζε εκεί, δηλαδή Τούρκοι, Έλληνες, Εβραίοι και Αρμένιοι.
Την εποχή γύρω στις αρχές του 20ου αιώνα υπήρχε μια τέχνη που χρησιμοποιούσε απομιμήσεις κλαδιών και σταλακτιτών για να φτιάξει περίεργα σιντριβάνια –λαϊκή, φανταστική αρχιτεκτονική- που δείγματά της επιζούν ακόμη στη Θεσσαλονίκη. Έτσι ένα βρίσκεται στον περίβολο του Γ΄ Σώματος Στρατού, άλλο στο πατρικό της Mdme Zermaine Hirsch στο αρχοντικό γωνία Γραβιάς με Βασιλίσσης Όλγας και τρίτο σε έναν κήπο δίπλα στα μανάβικα της 25ης Μαρτίου, που πρόλαβε και το έκανε εξώφυλλο ο Νίκος Μπακόλας σε βιβλίο του.
Όλες αυτές οι δημιουργίες και το Άντρον των Δερβισών δεν έχουν καμία σχέση, με τον εκλεκτισμό και την αντίστοιχη αρχιτεκτονική. Το Άντρον είναι ένα αυτόνομο φαινόμενο, ποιότητας όμως, διότι ακριβώς η έλλειψη εκ μέρους του αντικειμένου αμεσότητας επαφής με τον προσεγγίζοντα δεικνύει σοφία. Το Άντρον των Δερβισών έχει καθαρά το ύφος της μυστικής φιλοσοφίας της Ανατολής. Είναι δύσκολο, δεν προσεγγίζεται εύκολα, απωθεί στην αρχή και όσο το γνωρίζεις βαθύτερα σε κατακτά.
Η γνώση που σου προσφέρει είναι σε διάφορα επίπεδα, αλληγορική και καμουφλαρισμένη. Να τι εκπροσωπεί η κατασκευή του Άντρου των Δερβισών που είναι ένα κέντρο μυήσεως για λίγους και κυρίως για διαλογισμό του εκάστοτε προικισμένου πασά ή αρχιδερβίση.
Διότι η ράχη της σήραγγας, αν την παρατηρήσει κανείς προσεκτικά αισθάνεται ότι είναι με τα σκαμπό της, και τις δυο τεράστιες πατούσες εν είδη σκαμπό, ένα παυσίλυπο, ένας ολόκληρος κόσμος αυτό το μικρό κέλυφος που δεν θέλεις να εγκαταλείψεις την ησυχία του. Το Άντρον των Δερβισών είναι και μοιάζει άναρχο αρχιτεκτόνημα με κρυφή τάξη, κάτι σαν μικρογραφία του σύμπαντος, σαν τη μουσική του χορού των Δερβισών, που στην αρχή είναι άναρχη όλο κρότους συμβολίζοντας το χάος, την κατάσταση προ του σύμπαντος και κατόπιν γίνεται αρμονική συμβολίζοντας πια τη γέννηση του σύμπαντος και της αρμονίας.
Γι΄ αυτό και υποστηρίζουμε τη διατήρηση του Άντρου των Δερβισών, διότι είναι ένα αρχιτεκτονικό φαινόμενο, ένα αριστούργημα σε νοητικά επίπεδα, αντιπροσωπεύει μια διανοητική και νοητική στάση.
Η θέση του Άντρου σε αθέατη μεριά πίσω από το εκλεκτιστικό κτίριο του μεγαλοπρεπούς νοσοκομείου δεν είναι σχέση περιθωριακή μιας φανταστικής αρχιτεκτονικής προς το κυρίαρχο αρχιτεκτονικό ρεύμα. Ίσα-ίσα είναι ένα κρυμμένο κόσμημα για όλους τους λόγους που προαναφέραμε. Δεν πρέπει να παίζει κανείς με Άντρο των Δερβισών γιατί η υπόθεσή του είναι σοβαρή.
Εφ΄ όσον λοιπόν ορισμένοι το θεωρούν χαριτωμένο ή προς αναψυχήν ας μας εξηγήσουν γιατί το Άντρον περιέχει ορισμένα εφιαλτικά στοιχεία:
α) Το σαρδόνιο αναπεσόντα ή κινεζικό δράκοντα με την ημερομηνία 1904.
β) Δαιμονικές μορφές στο σιντριβάνι, κάτι ανάλογο των γοτθικών ναών.
γ) Τη σαυρόμορφη μορφή με το πράσινο και κόκκινο μάτι αριστερά του κεντρικού παραθύρου, όπως κανείς βλέπει το κτίριο.
δ) Το γκαργκαουιλικό, απαίσιο θυσιαστήριο μέσα στο άντρο με τα έναντί του δύο καθίσματα. Στο αριστερό δίπλα υπάρχει το στόμιο μιας κτιστής σάλπιγγας. Η αποχέτευση (έσω στόμιο) της λεκάνης του θυσιαστηρίου είναι έτσι φτιαγμένη, με στόμιο αποχέτευσης πιο ψηλά από τον πυθμένα που πρέπει πρώτα να πληρωθεί η λεκάνη με υγρό και μετά να αρχίσει η εκροή έξω από την πρόσοψη του κτιρίου, στον καταρράκτη του σιντριβανιού. Διότι ο πυθμένας της λεκάνης βρίσκεται χαμηλότερα από το εξωτερικό στόμιο εκροής. Αυτά τα καταμετρήσαμε με δύο κοντούς και μέτρο. Η διαφορά είναι της τάξεως των 15 cm.
ε) Το σηραγγώδες τμήμα, κάτι ανάλογο της σήραγγας της Τίρυνθας, είναι σκολιό, στενότατο, αποτρόπαιο και μοιάζει με πρασινωπό-αραχνιασμένο σπήλαιο.
ζ) Υπάρχουν δύο κόγχες και <<ράφι>> για αρωματικά θυμιάματα και είδος καπνοδόχου (δεν υπάρχει τζάμι σ΄ αυτήν) μόλις μπαίνει κανείς, δηλαδή απέναντι στη δεξιά είσοδο, όπως βλέπει κανείς το κτίριο.
η) Υπάρχει πριν την αριστερή έξοδο μία χονδροειδής μορφή όνου-σατύρου-σατανά, και μία οπή στην οροφή της σήραγγας μόλις μπαίνει κανείς στη δεξιά είσοδο, όπως βλέπει κανείς το κτίριο έχει σχήμα κολοκύνθης ή πιπεριάς, πράγμα που μου θυμίζει το κάλυμμα της κεφαλής του ειδωλολατρικού δρώμενου <<ο καλόγερος>>.
θ) Εξωτερικά, βόρεια της άνω στέρνας (του σιντριβανιού) υπάρχει μία προσγειωμένη νυχτερίδα μεγάλων διαστάσεων βλέποντας βορειοανατολικά.
ι) Μία σάλπιγγα με κτιστό αυλό μήκους 10,5 m (τη μετρήσαμε με δύο ατσαλίνες ενωμένες) ξεκινά από το αριστερό κάθισμα, όπου κανείς μπορεί να δώσει παραγγέλματα, μετά ένα μέτρο στρίβει απότομα και φτάνει μετά ένα μέτρο στρίβει απότομα και φτάνει μετά μακρά διαδρομή ως την κόγχη της, που μοιάζει με χωνί γραμμοφώνου άνω αριστερά.
κ) Υπάρχουν δύο πεντάλφες εκατέρωθεν της αρχής της εκροής του ύδατος από την άνω στέρνα και κοντά στις συστοιχίες από καμενίες (και τις ημισεληνοειδείς τέτοιες που είναι καμουφλαρισμένες γλάστρες).
λ) Ποια είναι η χρησιμότητα των δύο εσωτερικών, κτιστών κα8ισμάτων. Προσφέρει ευχαρίστηση η θέα του απαίσιου βωμού θυσιαστηρίου σε απόσταση ενός μέτρου από το πρόσωπό σου;
Ενώ η δημιουργία ενός μυστικού διαλογιστικού τριγώνου με το θυσιαστήριο και τους καθήμενους ιεροφάντες είναι πολύ πιθανή.
μ) Τέλος δύο μασωνικά σύμβολα, φιλτιρέ σφυρί και μυστρί πάνω σε τουρκική χρονολογία.
ν) Πως εξηγείται η γκραν γκινιόλ εμφάνιση του κτιρίου που το απομεσήμερο και ιδιαίτερα γύρω στις 5 μ.μ. το καλοκαίρι μοιάζει με ένα σωρό από οστά και αποκτά μια δαιμονική έξαρση στις φωτοσκιάσεις.
Το ανωτέρω κείμενο είναι απο το βιβλίο του Μάριου Μαρίνου Χαραλάμπους : Η Μυστική Ιστορία της Θεσσαλονίκης ('Β Έκδοση Ιανουάριος 2002 Εκδόσεις Αρχέτυπο)
http://www.metaekdotiki.gr
E-mail: archetypo@metaekdotiki.gr
Πηγή: dwdekatheon.org
Το άντρον των Δερβισών, οι Κήποι του Πασσά. Ένα Μασωνικό Ενδιαίτημα, η Ηλεκτρική Μπαταρία του, το Θυσιαστήριο και οι Μυστηριώδεις Νυχτερινές Συγκεντρώσεις των Στροβιλιζομένων Δερβισών.
Γύρω στα τέλη του προηγούμενου (19ου) αιώνα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία στην προσπάθειά της να εκσυγχρονίσει την επικράτειά της, πραγματοποίησε πολλά δημόσια έργα, χάραξε νέους δρόμους για το εμπόριο και έκτισε μεγάλα δημόσια κτίρια σε εκλεκτιστικό ρυθμό. Αυτά τα κληρονομήσαμε οι Έλληνες το 1912. Οι αρχιτέκτονές τους ήσαν κυρίως ξένοι, Γάλλοι και Ιταλοί.
Τέτοια κτίρια είναι το Α΄ Τελωνείο της Θεσσαλονίκης που το έκτισε ο Ελί Μοντιάνο, το Διοικητήριο και το κτίριο της Φιλοσοφικής Σχολής που τα έκτισε ο Βιταλιάνο Ποζέλι. Η Υψηλή Πύλη ευνόησε το εμπόριο και το γενικό κλίμα, που ήταν ευνοϊκό, το ακολούθησε και ο ιδιωτικός τομέας. Τότε χτίστηκαν η στοά Σαούλ Μοντιάνο, η Ντι Μάγιο, η στοά Αμάρ, όπου η ομώνυμη τράπεζα, η τράπεζα και η στοά της Ανατολής στον κήπο του αρχοντικού των Αλλατίνι στην οδό Συγγρού, η στοά Δαβιδέττο, η Passage Lombardo και άλλα ιδιωτικά κτίρια και διαμονές.
Οι Τούρκοι εμπιστευόταν τις δουλειές τους περισσότερο στον Ποζέλι (Vitalio Pozeli) και η Ελληνική κοινότητα στο διάσημο Ξενοφώντα Παιονίδη που έχτισε το Δημαρχείο των Σερρών και το μεγαλοπρεπές Παπάφειο Ορφανοτροφείο εκτός πολλών μεγαλοπρεπών διαμονών που διασώζονται ακόμη στη Λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας και σχολείων.
Υπάρχουν σχετικές cartes postales του 1904, που απεικονίζουν τα μεγάλα εγκαίνια του νοσοκομείου. Την ίδια ημερομηνία φέρουν και οι λεγόμενοι <<Κήποι του Πασσά>>, στο σώμα ενός αναπεσόντος ή κινέζικου δράκοντος που βρίσκεται μέσα στην οφιοειδή, σήραγγα του κυρίως κτίσματος, που δεν έγινε προς απλή τέρψη και γι΄ αυτό την ονόμασα <<Άντρον των Δερβισών>>, διότι περί πραγματικού άντρου πρόκειται.
Το Άντρον των Δερβισών, που βρίσκεται extra muros και απέναντι στα ανατολικά τείχη σε μέρος παλαιών νεκροταφείων, είναι κάτι που ασχοληθήκαμε πρώτοι, σχεδόν παιδιόθεν. Το πρωτοαντίκρυσα το 1945, όταν επισκεπτόμουν το νοσηλευόμενο στο Δημοτικό Νοσοκομείο εξάδελφό μου.
Το εξέτασα επισταμένως το 1963, όταν σαν ιατρός συνεργάτης της έδρας Στοματολογίας της Οδοντοϊατρικής Σχολής εφημέρευα στα κρεβάτια και στο εξωτερικό ιατρείο, που μας είχαν παρασχεθεί τότε. Το σύνολο των κτισμάτων αυτών βρίσκεται μέσα στο Δαίδαλο ή αυλόγυρο της αυλής του Δημοτικού Νοσοκομείου ή καλύτερα κάποτε το Δημοτικό Νοσοκομείο χτίστηκε στην περιοχή της επικράτειας του Άντρου των Δερβισών!
Βρίσκεται πίσω από το νοσοκομείο που σήμερα ονομάζεται <<Άγιος Δημήτριος>> και μοιάζει με ένα ανεξήγητο και αφιλόξενο σεληνιακό τοπίο, τουλάχιστον όπως το πρωτογνώρισα. Κανονικά το αφιλόξενο στο πέλμα αυτό κτίριο αυτοδιασώζεται ακόμη, διότι εύκολα κανείς τραυματίζεται εκεί ή τα υποδήματά του κακοπαθαίνουν.
Οι απερίσκεπτες όμως κατασκευές παιδικής χαράς και ολόκληρου σχολείου δίπλα και ο αποχωρισμός του τόπου ριζικά από τον αυλόγυρο του Δημοτικού Νοσοκομείου χωρίς την ύπαρξη φύλακα έγινε αφορμή για την οριστική απώλεια του βορειότερου κτίσματος, του <<Θρόνου της Ανατολής>> όπως τον ονόμασα, τον οποίον κατακρήμνισαν αγροίκα παιδιά χωρικών.
Η αντικατάσταση μάλιστα του δυνατού, κτιστού αυλόγυρου των αρχών του 20ου αιώνα με κάγκελα που όλο σπάζουν και χρειάζονται συνεχώς συντήρηση και βαφή δεικνύουν τις απερισκεψίες των αρμοδίων, που στερούνται της γενικής σύλληψης και οικονομικής φειδούς πάνω σε ένα θέμα. Έτσι φυσικά καταστράφηκε και διαρπάγηκε όλη η Ελλάς.
Μέσα σε αυτό το γενικό κλίμα όχι μόνον καταστροφής, αλλά σωστής ανθρώπινης εξόντωσης, ήταν φυσικό ο διαμορφωμένος από πολύ παλιά χώρος σε κήπο να απωλέσει το ένα του κτίσμα στηριγμένο σε σιδηροδοκούς και με υλικό από κεράμους των Fratelli Allatini, το μόνο κτίσμα που προσέφερε μία ευδία στον επισκέπτη, που αντικρύζει καθισμένος από εκεί την ανατολή, και το φως να ανεβαίνει σιγά-σιγά τα σκαλοπάτια του.
Αλλά ας αρχίσουμε τα σχετικά με την παλαιότητα του Άντρου των Δερβισών. Από πληροφορίες που πήρα από μία παλαιά νοσοκόμο του Δημοτικού Νοσοκομείου, 86 ετών, που ζούσε στην οδό Ποτίδαιας, το υπερώο (Attic) του Νοσοκομείου ήταν η κατοικία και συγκεκριμένα το Κονάκι του Πασσά ή φρούραρχου της Θεσσαλονίκης. Η πρώτη εκτός τούτου κατοικία ήταν η διαμονή του Σεϋφουλάχ Πασσά, φρούραρχου Θεσσαλονίκης, τωρινή Δημοτική Πινακοθήκη (1905).
Και αν το νοσοκομείο, πράγμα που είναι βέβαιο, ήταν και στρατιωτικό εκτός από πολιτικό, είναι φυσικό να υπάρχουν εκεί γραφεία όπου πότε-πότε σύχναζε ο πασάς της Θεσσαλονίκης. Το να έμεινε εκεί μόνον από το 1904 έως το 1905 είναι και αυτό πιθανό. Το παλιό Κονάκι του Πασσά ήταν από παλιά στη θέση του κατοπινού Διοικητηρίου, που έχτισε ο Poselli, χρησιμοποιώντας μάλιστα το ασπράδι από 6000 αυγά για ορισμένα τσιμέντα.
Φαινομενικά λοιπόν για τον πασσά της Θεσσαλονίκης χτίστηκε το Άντρον των Δερβισών και φυσικά όχι για τους νοσηλευόμενους του νοσοκομείου, διότι το μέρος μόνον αναψυχή δεν προσφέρει, πράγμα που για να το καταλάβει κανείς δεν αρκεί και δεν είναι ανάγκη να είναι ειδικός, είναι καθαρά θέμα ευαισθησίας.
Σε όλον τον κόσμο ακόμη και στους πρωτόγονους υπάρχουν μυστικές εταιρείες. Υπάρχουν σχετικές φωτογραφίες σε παλαιές εγκυκλοπαίδειες και γεωγραφίες μυστικών εταιρειών πρωτογόνων. Στην Ασία υπάρχουν οι μυστικοί Μουσουλμάνοι, που είναι Εθνικοί και Τέκτονες. Το 15ο αιώνα μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον Μουράτ εγκαταστάθηκε εδώ ένα μυστικό τάγμα. Αυτό περιλάμβανε και δερβίσες.
Το Κονάκι του Πασσά τότε ήταν intra muros, λίγο πιο ψηλά από το σημερινό άντρο, αριστερά του, κάπου εκεί που υπάρχει μία βρύση. Το 18ο αιώνα το άντρο είναι ένα σπίτι με δαιδαλώδη υπόγεια στα οποία γίνονταν τελετουργίες μυήσεως του μυστικού τούτου τάγματος.
Οι κήποι ήσαν πολύ μεγάλοι. Και επειδή συχνά οι Πασσάδες ήσαν μυημένοι ή ταυτόχρονα ήσαν σεΐχες, τίτλος θρησκευτικός, κληρονομικός εντός ορισμένων οικογενειών, όχι κατ΄ ανάγκην από πατέρα σε γυιο, αλλά και σε πλάγια διαδοχή, σε ανεψιό ή σε εγγονό αναλόγως της ψυχικής τάσεως και ευαισθησίας των τελευταίων, λάμβαναν μέρος ή και αρχήγευαν οι ίδιοι σ΄ αυτές τις τελετουργίες.
Εκεί είχε λοιπόν και το σπίτι του τότε ο πασάς-σεΐχης, άτομα εξευρωπαϊσμένα και εξελιγμένα πολύ που χόρευαν ευρωπαϊκούς χορούς και αγαπούσαν το μυστικισμό και την ποίηση, μυστική και μη, όπως του Μεβλανά Τζελαλεδδίν Ρουμί και άλλων Περσών και Ανατολικών ποιητών.
Και τώρα θα πω κάτι το οποίο θα φανεί απίστευτο και παράξενο, γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι θα κινδύνευα να αποκληθώ παραδοξολόγος ή ότι ακολουθώ τα βήματα του Erich von Daniken.
Στην περιοχή αυτήν και την ευρύτερή της γύριζαν πνευματικές οντότητες που είχαν το σχήμα και τη μορφή όφεων, τους οποίους έβλεπαν οι μύστες κατά την ώρα της τελετουργίας. Φυσικά πάντα η περιοχή αυτή φυλασσόταν από τους αλλοθρήσκους και σύχναζαν μόνον οι μυημένοι της ανωτέρας κοινωνίας. Και ορισμένοι Στροβιλιζόμενοι Δερβίσαι (Dervishes Toyrneurs).
Και βέβαια το μέρος ως συχναστήριο του πασά της Θεσσαλονίκης είχε αυστηρή επίβλεψη και πολλή ομορφιά από λουλούδια και σιντριβάνια στον άλως αιχμηρό τούτο τόπο. Συχνά γινόντουσαν και νυχτερινές τελετές την άνοιξη και το χειμώνα, δηλαδή τον Απρίλιο και το Φεβρουάριο, ειδωλολατρικές προέλευσης καθώς όλες αυτές οι ιεροτελεστίες μυήσεως περιείχαν και εθνικά στοιχεία, όπως στεφάνια από λουλούδια, πυρσοφορίες και θυσία κριαριών (κουρμπανιών).
Εκεί μαζεύονταν τότε και ορισμένα παντρεμένα ζευγάρια μυστών και ενώνονταν κατά τη διάρκεια των νυχτερινών τελετών για να αποκτήσουν προικισμένους απογόνους. Υπάρχουν απόγονοι τούτων στην πόλη μας ακόμη. Όλη αυτή η απόμακρη για τους ξένους προσέλευση, η παραμονή του πασά και η ενδιατρίβησή του εκεί έδωσαν τροφή στη φαντασία των λαϊκών ανθρώπων, που ονόμασαν σιγά-σιγά το μέρος, <<οι Κήποι του Πασσά>>, πράγμα που σήμερα σαν κήπος δεν υπάρχει.
Το 19ο αιώνα την εποχή του Μεγάλου Ναπολέοντος ήλθε μία κυρία της Γαλλικής Αριστοκρατίας, μύστις, η οποία έλαβε μέρος ως μυημένη στις απόκρυφες τελετές και είδε τα φίδια-πνευματικές οντότητες. Αυτή θέλησε να κάνει εκεί ένα νοσοκομείο. Ήδη τα υπόγεια είχαν αποφραχθεί αλλά διέμενε εκεί ο πασάς-σεΐχης.
Το 1860 έγινε ένα γερό κονάκι (οίκος) του τάγματος (order) των μυστών αυτών, που μέσα στην τζαμαρία του στη νότια πλευρά του υπήρχε ο τελετουργικός χώρος προφυλαγμένος και έξοχοι κήποι με νερά που έφταναν βαθμιδωτά ως τη σημερινή είσοδο του Δημοτικού Νοσοκομείου, με περίπτερα και σιντριβάνια.
Λίγο πριν το 1904 γκρεμίζονται και εξαφανίζονται οι τελευταίες σήραγγες, εκεί πιο κάτω από το μικρό ψυχιατρείο που υπόλειμμά του διατηρείται ακόμη. Τέλος το 1904 κτίζεται το τελευταίο άντρο μυήσεως, αυτό που ονομάζω <<Άντρο των Δερβισών>>, για πιο ατομική, θα ΄λεγα, χρήση, για κάποιον πασά πάλι, από Τούρκο αρχιτέκτονα που δεν ήξερε το στυλ Γκάουντι ( Antoni Gaudi, έργα του στο πάρκο Guell 1900-1914 στη Βαρκελώνη), αλλά τα παρόμοια κτίσματα της Ασίας. Στο στυλ μοιάζει πολύ με τα αντίστοιχα του Antoni Gaudi. Στην ουσία το δημιούργημα αυτό μοιάζει με λιωμένο μπαρόκ.
Ένα εμφανές υπόλειμμα που πείθει για την παλαιά χρήση του τόπου είναι το αντέρεισμα (contraforti) που σαν πεζούλι συγκρατεί το χώμα βόρεια του τωρινού γηπέδου του μπάσκετ. Η τοιχοδομία του από μεγάλες ορθογώνιες πέτρες είναι φανερά παλαιότερη του 1900.
Αν και όλη η περιβάλλουσα περιοχή δόθηκε στην ελληνική κοινότητα στα τέλη του 19ου αιώνα, ο τόπος αυτός δεν δόθηκε ποτέ και σε κανέναν από τους Τούρκους. Απόδειξη είναι το ότι εκεί χτίστηκε (σε τουρκικό δηλαδή οικόπεδο-ιδιοκτησία) το μεγάλο νοσοκομείο επί τουρκοκρατίας το 1904.
Η ονομασία λοιπόν <<Κήποι του Πασσά>> αποδίδει κάπως την πραγματικότητα διότι οι κήποι αυτοί με τα περιλαμβανόμενα αρχιτεκτονήματα κατά κάποιον τρόπο συνδέονταν με έναν ανώτερο Τούρκο αξιωματούχο. Και όπως βλέπουμε, από τα χρήματα που δόθηκαν από το κράτος για τον εξωραϊσμό του νοσοκομείου, κάτω από το πρόσχημα αυτό, χτίστηκε το ασυνήθιστο αυτό καταθλιπτικό και κάθε άλλο παρά για τέρψη δημιούργημα, για τους κρυφούς σκοπούς του τάγματος.
Ο κ. Αθανάσιος Μούσιος, ιδιοκτήτης του πιο παλαιού εμπορικού οίκου με τον αριθμό 1 στον κατάλογο του Εμπορικού Επιμελητηρίου μου ανέφερε ότι οι Στροβιλιζόμενοι Δερβίσαι χόρευαν μέχρι το 1924 στον Τεκέ τους λίγο πιο επάνω από το καφενείο Καφαντάρη extra muros, στο παλιό, κατά Α. Βακαλόπουλο, τόπο του βυζαντινού καστρομονάστηρου της Χιόνης, Ματρώνης και άλλων αγίων.
Επομένως οι τελετές πρέπει να συνεχίζονταν αν και δύσκολα πια και κρυφά, διότι η μόνη είσοδος ήταν εκείνη του νοσοκομείου, στο Άντρο των Δερβισών μέχρι αυτήν την χρονολογία, οπότε και οι τελευταίοι Οθωμανοί και ντονμέδες, κάπου, κάπου 15000 οι τελευταίοι, έφυγαν στην Τουρκία.
Το 1901 με 1902 ο γύρω από αυτό χώρος, από το Αγίασμα του Αγίου Παύλου έως την Ευαγγελίστρια καταλαμβάνεται και επισήμως από την Τουρκική Νομαρχία και το 1904 κτίζεται το νοσοκομείο Χαμηδιέ, αργότερα Ξένων μετά Δημοτικό και τελευταία Άγιος Δημήτριος.
Στην ιδιοκτησία του νοσοκομείου και σε σχέση με αυτό νομίζει κανείς ότι βρίσκονται τα κτίσματα αυτά καθώς μάλιστα έχουν την ίδια χρονολογία κτίσεως με αυτό, 1904. Γιατί όμως η επιγραφή του άντρου αυτού να βρίσκεται στο σώμα ενός αποτρόπαιου και ανήλιου, αναπεσόντος δράκοντος που μορφάζει και μάλιστα κάτω από εμφανή μασωνικά σύμβολα; Είναι όλα αυτά προς αναψυχή; Και η επιγραφή είναι χαραγμένη και όχι εντοιχισμένη.
Η έκταση του χώρου αυτού είναι περίπου ένα στρέμμα, 1200 τετραγωνικά μέτρα περίπου. Κανονικά καταλάμβανε παλαιότερα πολλά στρέμματα. Η κλίση του είναι έντονη διότι χάθηκαν οι βαθμίδες, που συγκρατούσαν το χώμα. Η θέα μέσα από τα λουλούδια προς την πόλη πρέπει να ήταν μαγευτική μέσα στο μουρμουρητό του νερού.
Τα αρχιτεκτονήματα του άντρου είναι:
a) Ένα δυσανάλογα μεγάλο, τριπλό σιντριβάνι, του οποίου το οριζόντιο σκέλος του νοτιοανατολικού σιντριβανιού έχει καταπέσει.
β) Η τεράστια στέρνα του την οποία ονομάζω άνω στέρνα.
γ) Μία δαιδαλώδης ή οφιοειδής σήραγγα κολλημένη από νοτιοδυτικά στο σώμα της άνω στέρνας.
δ) Μία κάτω στέρνα που μοιάζει με κάτω γνάθο ιχθύος με χάνδρινα δόντια, κάτι σαν το στόμα ενός Λεβιάθαν. Αυτή συλλέγει το νερό πού από την άνω στέρνα με υπερεκχείλιση τρέχει πάνω από το σώμα της σήραγγας και ανάμεσα από δύο κούφια ενισχυτικά των ήχων του νερού, τύμπανα που ηχούν σαν τις ταραμπούκες των δερβισών, κατακρημνίζεται σαν καταρράκτης περιβρέχοντας την πρόσοψη της σήραγγας και ξεπλένοντας το αίμα της θυσίας έντεχνα από μικροαυλάκια και συντονιστές νερού, καταλήγει στην κάτω στέρνα. Από εκεί με οπές υψηλά στην κάτω στέρνα έτρεχε στα ρυάκια του κήπου.
ε) Μία αποθήκη νερού (κιστέρνα) που της λείπει η σιδερένια θυρίδα, την οποία κινηματογραφήσαμε με κίνδυνο της ζωής μας. Αυτή βρίσκεται σε ανεξάρτητο κτίσμα που φέρει προς την ανατολή κάθισμα και σχήμα ανάγλυφο πυραμίδας από καμενία.
ζ) Ο υπερυψωμένος θρόνος της ανατολής που βλέπει στην ανατολή του ηλίου. Εκεί οδηγούσαν τον αποκαμωμένο μετά ολονύχτιες δοκιμασίες μυούμενο να αντικρίσει <<δι ελέου και φόβου την κάθαρση>> και ανακούφιση στο πρόσωπο του ήλιου που ανατέλλει.
Τα φέροντα τη στατική φόρτιση στοιχεία των κτισμάτων, όσα φαίνονται
αποτελούνται από σιδηροδοκούς διατομής κεφαλαίου Η 10 περίπου cm και από ορθογώνιας διατομής σιδηρόβεργες 3Χ3 cm περίπου. Επάνω σ΄ αυτές <<δένονται>> τα δομικά υλικά, κάτω ακατέργαστοι σχιστόλιθοι και τούβλα στα υψηλότερα μέρη. Ορισμένα τούβλα φέρουν έκτυπη τη φίρμα της περίφημης κεραμοποιίας Fratelli Allatini της Θεσσαλονίκης (έτος ιδρύσεως 1856). Η γενική απεικόνιση κυριαρχείται από απομιμήσεις φυτικών και ζωικών μορφών κυρίως δαιμονικής αποκλίσεως.
Εκείνο που κανείς δεν παρατήρησε είναι η ύπαρξη έγχρωμων υαλοπινάκων στις οπές-παράθυρα (όχι σε όλες) και το διαφανές κρύσταλλο πάχους 8 mm στο κεντρικό, ορθογώνιο παράθυρο ακριβώς άνω του εσωτερικού βωμού-θυσιαστηρίου στη σήραγγα ή άντρον.
Τα έγχρωμα τζάμια τα οποία περισυλλέξαμε σε θραύσματα, έχουν πάχος άλλα 15 και άλλα 2 mm. Αυτά έχουν το χρώμα των εκκλησιαστικών υαλοπινάκων, δηλαδή κόκκινο, μπλε ultra marine, πορτοκαλί και πράσινο, γεγονός που προσέδιδε φαντασμαγορία στο κυρίως κτίριο, όπου και υπάρχουν, παρόμοια με τα έγχρωμα επιτεύγματα του Antoni Gaudi στη Βαρκελώνη. Πιθανόν ορισμένα να τοποθετήθηκαν για μυστικιστικούς, λειτουργικούς λόγους. Τα κόκκινα είναι βαμμένα επιφανειακά.
Το όλο έργο είναι μία συνεχής ανακάλυψη για τον επισκέπτη. Εκείνο που ανακαλύψαμε είναι ότι η λειτουργία του κτιρίου καμουφλάρεται απόλυτα από στρώματα παράξενης διακόσμησης που αποσπά την προσοχή του έκθαμβου – απορημένου – ανίδεου παρατηρητή. Πρέπει λοιπόν ο κατασκευαστής του έργου τούτου να εργάστηκε σε στενή συνεργασία με κάποιον μύστη, που του παρέσχε μάλιστα από την αρχή το βασικό σχέδιο της κτιριακής λειτουργίας που ήθελε.
Διότι σιγά-σιγά κανείς ανακαλύπτει ότι αυτό το σουρεαλιστικό με μονό αυτί, λιωμένο μπαρόκ ερπετό, που θαρρείς πως οι σπείρες του εξέχουν εδώ κι εκεί υπό μορφήν κτιρίων, περιέχει ασυνήθιστα (αρχιτεκτονικά) στοιχεία που ενώνονται σε κάποια ανεξήγητη λειτουργία. Και ότι το μονό αυτί σαν χοάνη ραδιοτηλεσκοπίου είναι κάτι που απορροφά και μαζί δίνει ήχους, μία σάλπιγγα μήκους 10,5 m! Σ΄ αυτό το κτίριο η μόνη λέξη που ταιριάζει είναι το επίθετο αναπάντεχο! Αυτό είναι η αισθητική του! Ένα ατελείωτο παιχνίδι όπου η πέτρα χρησιμοποιείται σαν δομικό υλικό ή υλικό πληρώσεως ή διακοσμητικό.
Το εκλεκτής ποιότητας κονίαμα όμως τελικώς καθορίζει σχήματα και μορφές. Υπάρχουν και πήλινες γλάστρες εδώ κι εκεί, πέντε μόνον πάνω από το χάσκων στόμα του θυσιαστηρίου για την καύση του λιβάνου και θυμιαμάτων, αρκετές κατεστραμμένες πια στο θρόνο της ανατολής και ίχνη μίας στην κιστέρνα. Έτσι με τα φυτά, που ορισμένα, δύο τον αριθμό, ένας κισσός και ένα αιγόκλημα διασώζονται ακόμη, αγαύες αμερικανικές (αθάνατα) και άλλα αγκαθωτά, το κυρίως κτίσμα έμοιαζε με ένα παμπάλαιο, απολιθωμένο ερπετό, που ζωντάνευε όλο κέρατα και εξαρτήματα κάτω από τη ζωογόνο δράση του νερού.
Η χρήση πυριτόλιθου πυκνά εδώ και εκεί δεν είναι τυχαία. Ακόμη και η χρήση καμενιών (μαύρης μεταλλευτικής σκουριάς) –όπως μας αποφάνθηκε το Τμήμα Ορυκτολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, όπου μεταβήκαμε- για τη δημιουργία διαφόρων μοτίβων και διακοσμητικών ταινιών σε όλα τα κτίσματα, δεν είναι παντού τυχαία, όπως θα δούμε παρακάτω.
Την όλη σύνθεση συμπλήρωνε κατά ριζικό τρόπο το νερό αναβλύζοντας τρίδυμο και περιβρέχοντας με κόνη σταγονιδίων το όλο ανθυγρό κτίριο του άντρου. Η κεντρική στήλη (κορμός) του σιντριβανιού φέρει δαιμονικές μορφές τις οποίες μισόκρυβε-μισοφανέρωνε το νερό όταν ήταν σε πλήρη εκροή.
Το νερό ελεγχόταν από μία βάνα στη δεξιά άκρη του κεντρικού κτιρίου σε ειδική κρύπτη. Η άνω στέρνα έχει 2 στόμια εκροής ενώ η κάτω πρέπει να έχει κι αυτή στον πυθμένα της. Χρειάζεται να αφαιρεθούν τα σπαράγματα του κτιρίου που βρίσκονται εντός της, περίπου ένας τόνος, για να το δούμε, διότι πάντοτε οι στέρνες πλύνονται, αδειάζονται, και συνεπώς έχουν αποχέτευση.
Αν και οι Κήποι του Πασά αποτελούν μια φανταστική αρχιτεκτονική με πλήρη ελευθερία στη σύνθεση επιφανειακά, υπάρχει πρακτικότητα και ορθολογισμός, που εγκατέστησε στο βάθος την επιζητούμενη λειτουργία. Μοιάζει αυθαίρετη αρχιτεκτονική είναι όμως ουσιαστικά ένα καμουφλάζ της υποκρυπτόμενης αυστηρής λειτουργίας μιας τελετουργίας. Βέβαια πολλές ευκαιρίες που παρουσιάστηκαν στο μαστόρεμά τους συνέβαλαν στην ανανέωση και την εμπλούτιση της κατασκευής αυτής. Η αρχιτεκτονική αυτή υπάρχει στην Ασία και την είχε σαν πρότυπο ο Τούρκος αρχιτέκτονας που τους κατασκεύασε.
Μοιάζει πολύ με ένα από τα έργα του Antoni Gaudi στην ελισσόμενη και ακτινωτή διάταξη. Όμως πιο πολύ του μοιάζει στις τσιμεντένιες γλάστρες με διακόσμηση καμενιών, που μοιάζουν με τις γλάστρες εκείνου του έργου. Βρίσκονταν πάνω σε μίσχο συνήθως, υψηλό και σκόρπισαν στην κατωφέρεια όπου κατέπεσαν από θραύση του στελέχους τους (stem). Αυτές οι γλάστρες πραγματοποιούν την ομοιότητα με τη δουλειά εκείνη του Antoni Gaudi.
Το Άντρον των Δερβισών είναι ένα μεμονωμένο παράδειγμα, το μόνο δημιούργημα τέτοιου στυλ που υπάρχει σε όλη την παλιά οθωμανική επικράτεια. Αυτό δείχνει πόσο προηγμένη, μοντέρνα και εκλεπτυσμένη ήταν η υψηλή κοινωνία, ανεξαρτήτως θρησκευμάτων, που σύχναζε εκεί, δηλαδή Τούρκοι, Έλληνες, Εβραίοι και Αρμένιοι.
Την εποχή γύρω στις αρχές του 20ου αιώνα υπήρχε μια τέχνη που χρησιμοποιούσε απομιμήσεις κλαδιών και σταλακτιτών για να φτιάξει περίεργα σιντριβάνια –λαϊκή, φανταστική αρχιτεκτονική- που δείγματά της επιζούν ακόμη στη Θεσσαλονίκη. Έτσι ένα βρίσκεται στον περίβολο του Γ΄ Σώματος Στρατού, άλλο στο πατρικό της Mdme Zermaine Hirsch στο αρχοντικό γωνία Γραβιάς με Βασιλίσσης Όλγας και τρίτο σε έναν κήπο δίπλα στα μανάβικα της 25ης Μαρτίου, που πρόλαβε και το έκανε εξώφυλλο ο Νίκος Μπακόλας σε βιβλίο του.
Όλες αυτές οι δημιουργίες και το Άντρον των Δερβισών δεν έχουν καμία σχέση, με τον εκλεκτισμό και την αντίστοιχη αρχιτεκτονική. Το Άντρον είναι ένα αυτόνομο φαινόμενο, ποιότητας όμως, διότι ακριβώς η έλλειψη εκ μέρους του αντικειμένου αμεσότητας επαφής με τον προσεγγίζοντα δεικνύει σοφία. Το Άντρον των Δερβισών έχει καθαρά το ύφος της μυστικής φιλοσοφίας της Ανατολής. Είναι δύσκολο, δεν προσεγγίζεται εύκολα, απωθεί στην αρχή και όσο το γνωρίζεις βαθύτερα σε κατακτά.
Η γνώση που σου προσφέρει είναι σε διάφορα επίπεδα, αλληγορική και καμουφλαρισμένη. Να τι εκπροσωπεί η κατασκευή του Άντρου των Δερβισών που είναι ένα κέντρο μυήσεως για λίγους και κυρίως για διαλογισμό του εκάστοτε προικισμένου πασά ή αρχιδερβίση.
Διότι η ράχη της σήραγγας, αν την παρατηρήσει κανείς προσεκτικά αισθάνεται ότι είναι με τα σκαμπό της, και τις δυο τεράστιες πατούσες εν είδη σκαμπό, ένα παυσίλυπο, ένας ολόκληρος κόσμος αυτό το μικρό κέλυφος που δεν θέλεις να εγκαταλείψεις την ησυχία του. Το Άντρον των Δερβισών είναι και μοιάζει άναρχο αρχιτεκτόνημα με κρυφή τάξη, κάτι σαν μικρογραφία του σύμπαντος, σαν τη μουσική του χορού των Δερβισών, που στην αρχή είναι άναρχη όλο κρότους συμβολίζοντας το χάος, την κατάσταση προ του σύμπαντος και κατόπιν γίνεται αρμονική συμβολίζοντας πια τη γέννηση του σύμπαντος και της αρμονίας.
Γι΄ αυτό και υποστηρίζουμε τη διατήρηση του Άντρου των Δερβισών, διότι είναι ένα αρχιτεκτονικό φαινόμενο, ένα αριστούργημα σε νοητικά επίπεδα, αντιπροσωπεύει μια διανοητική και νοητική στάση.
Η θέση του Άντρου σε αθέατη μεριά πίσω από το εκλεκτιστικό κτίριο του μεγαλοπρεπούς νοσοκομείου δεν είναι σχέση περιθωριακή μιας φανταστικής αρχιτεκτονικής προς το κυρίαρχο αρχιτεκτονικό ρεύμα. Ίσα-ίσα είναι ένα κρυμμένο κόσμημα για όλους τους λόγους που προαναφέραμε. Δεν πρέπει να παίζει κανείς με Άντρο των Δερβισών γιατί η υπόθεσή του είναι σοβαρή.
Εφ΄ όσον λοιπόν ορισμένοι το θεωρούν χαριτωμένο ή προς αναψυχήν ας μας εξηγήσουν γιατί το Άντρον περιέχει ορισμένα εφιαλτικά στοιχεία:
α) Το σαρδόνιο αναπεσόντα ή κινεζικό δράκοντα με την ημερομηνία 1904.
β) Δαιμονικές μορφές στο σιντριβάνι, κάτι ανάλογο των γοτθικών ναών.
γ) Τη σαυρόμορφη μορφή με το πράσινο και κόκκινο μάτι αριστερά του κεντρικού παραθύρου, όπως κανείς βλέπει το κτίριο.
δ) Το γκαργκαουιλικό, απαίσιο θυσιαστήριο μέσα στο άντρο με τα έναντί του δύο καθίσματα. Στο αριστερό δίπλα υπάρχει το στόμιο μιας κτιστής σάλπιγγας. Η αποχέτευση (έσω στόμιο) της λεκάνης του θυσιαστηρίου είναι έτσι φτιαγμένη, με στόμιο αποχέτευσης πιο ψηλά από τον πυθμένα που πρέπει πρώτα να πληρωθεί η λεκάνη με υγρό και μετά να αρχίσει η εκροή έξω από την πρόσοψη του κτιρίου, στον καταρράκτη του σιντριβανιού. Διότι ο πυθμένας της λεκάνης βρίσκεται χαμηλότερα από το εξωτερικό στόμιο εκροής. Αυτά τα καταμετρήσαμε με δύο κοντούς και μέτρο. Η διαφορά είναι της τάξεως των 15 cm.
ε) Το σηραγγώδες τμήμα, κάτι ανάλογο της σήραγγας της Τίρυνθας, είναι σκολιό, στενότατο, αποτρόπαιο και μοιάζει με πρασινωπό-αραχνιασμένο σπήλαιο.
ζ) Υπάρχουν δύο κόγχες και <<ράφι>> για αρωματικά θυμιάματα και είδος καπνοδόχου (δεν υπάρχει τζάμι σ΄ αυτήν) μόλις μπαίνει κανείς, δηλαδή απέναντι στη δεξιά είσοδο, όπως βλέπει κανείς το κτίριο.
η) Υπάρχει πριν την αριστερή έξοδο μία χονδροειδής μορφή όνου-σατύρου-σατανά, και μία οπή στην οροφή της σήραγγας μόλις μπαίνει κανείς στη δεξιά είσοδο, όπως βλέπει κανείς το κτίριο έχει σχήμα κολοκύνθης ή πιπεριάς, πράγμα που μου θυμίζει το κάλυμμα της κεφαλής του ειδωλολατρικού δρώμενου <<ο καλόγερος>>.
θ) Εξωτερικά, βόρεια της άνω στέρνας (του σιντριβανιού) υπάρχει μία προσγειωμένη νυχτερίδα μεγάλων διαστάσεων βλέποντας βορειοανατολικά.
ι) Μία σάλπιγγα με κτιστό αυλό μήκους 10,5 m (τη μετρήσαμε με δύο ατσαλίνες ενωμένες) ξεκινά από το αριστερό κάθισμα, όπου κανείς μπορεί να δώσει παραγγέλματα, μετά ένα μέτρο στρίβει απότομα και φτάνει μετά ένα μέτρο στρίβει απότομα και φτάνει μετά μακρά διαδρομή ως την κόγχη της, που μοιάζει με χωνί γραμμοφώνου άνω αριστερά.
κ) Υπάρχουν δύο πεντάλφες εκατέρωθεν της αρχής της εκροής του ύδατος από την άνω στέρνα και κοντά στις συστοιχίες από καμενίες (και τις ημισεληνοειδείς τέτοιες που είναι καμουφλαρισμένες γλάστρες).
λ) Ποια είναι η χρησιμότητα των δύο εσωτερικών, κτιστών κα8ισμάτων. Προσφέρει ευχαρίστηση η θέα του απαίσιου βωμού θυσιαστηρίου σε απόσταση ενός μέτρου από το πρόσωπό σου;
Ενώ η δημιουργία ενός μυστικού διαλογιστικού τριγώνου με το θυσιαστήριο και τους καθήμενους ιεροφάντες είναι πολύ πιθανή.
μ) Τέλος δύο μασωνικά σύμβολα, φιλτιρέ σφυρί και μυστρί πάνω σε τουρκική χρονολογία.
ν) Πως εξηγείται η γκραν γκινιόλ εμφάνιση του κτιρίου που το απομεσήμερο και ιδιαίτερα γύρω στις 5 μ.μ. το καλοκαίρι μοιάζει με ένα σωρό από οστά και αποκτά μια δαιμονική έξαρση στις φωτοσκιάσεις.
Το ανωτέρω κείμενο είναι απο το βιβλίο του Μάριου Μαρίνου Χαραλάμπους : Η Μυστική Ιστορία της Θεσσαλονίκης ('Β Έκδοση Ιανουάριος 2002 Εκδόσεις Αρχέτυπο)
http://www.metaekdotiki.gr
E-mail: archetypo@metaekdotiki.gr
Πηγή: dwdekatheon.org
.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου