Η Άνω Μακεδονία

Η Άνω ή Δυτική Μακεδονία είναι ένας τόπος όπου ελίσσονται ο Αλιάκμων και ο Βενέτικος (ο γαλάζιος) – ποταμοί με βαθειά κοίτη και πολυσχιδείς όχθες. Προς ανίσχοντα ήλιον κείται το Βέρμιον όρος, άβατο τον χειμώνα καθώς διδάσκει ο Ηρόδοτος, ενώ η δύση του είναι βραχύτερη εξαιτίας της Πίνδου, που επιστρέφει το τοπίο καταλυτικά, από τις μεγάλες λίμνες κι έως τα Θεσσαλικά βουνά.

Η Άνω Μακεδονία λοιπόν είναι ένα μεγάλο οροπέδιο με ιδιότυπο κλίμα, στεγνό στην κοιλιά του, περιβαλλόμενο από αναρίθμητες νερομάνες και υδροχαρείς μισγάγγειες.

Η Πίνδος χωρίζει την Ήπειρο από τη Μακεδονία Υπάρχουν τρείς διαβάσεις, πραγματικές κλεισούρες, στον Πεντάλοφο, στο Σπηλιό και στην Κρανέα. Το βουνό στολίζεται με ποικίλα δάση και η ομίχλη, που πέφτει ακόμη και κατακαλόκαιρο παγωμένη, έρχεται και φεύγει χωρίς προφανείς αιτίες. Οι βροχές είναι επίμονες και περιοδικές όταν έρχεται ο βασιλεύς χειμώνας και το χιόνι διώχνει τους ήχους από παντού στις πλαγιές. Τότε ο ουρανός είναι θαρρείς από βαμβάκι, σκοτισμένο συχνά από γκρίζα σύννεφα ταχύτατα, που μοιάζουν με ξέφτια από λερωμένο καπνό.

Η Πίνδος και τα προς τη Θεσσαλία πρόβουνά της τελειώνουν στον Αλιάκμονα. Εδώ δεν έχει μεγάλους ορίζοντες, τα μεταλλοφόρα χώματα κρέμονται πάνω στο νερό διαβρωμένα και επιστρέφονται οι λόφοι από ταπεινή βλάστηση που μοσκοβολάει, άνοιξη και καλοκαίρι. Και πέρα από τον Αλιάκμονα, προς την Κοζάνη και το Σινιάτσικο και την Πτολεμαΐδα και το Βέρμιο, ο λιγνίτης και ο αμίαντος κάνουν το τοπίο γυμνό και εχθρικό, παρ' όλο που ο περιηγητής διαβλέπει το παλαιό δάσος και την αρχαία ευμάρεια σε ήπιες πλαγιές και ερείπια. Η γυμνότης του τόπου έρχεται και σπάει ωσάν θαλάσσιο κύμα στο δυτικό Βέρμιο.

Βορειότερα, υπάρχουν δύο αυτόνομα βουνά κολλημένα στα σύνορα, ο Γράμμος και το Βίτσι. Εκάτερα αφήνουν σχοινοτενείς χαράδρες και διαβάσεις προς τα μέρη των Αλβανών και στα περάσματα της Κανδαουίας, σε τόπους που φημίστηκαν στο παρελθόν ως Δασσαρητία και Πελαγονία. Από την Πελαγονική λεκάνη, που μόνο το νότιο τμήμα της βρίσκεται σήμερα μέσα σε Ελληνικά σύνορα, βαδίζοντας ανατολικά ο γεωγράφος βρίσκεται στα βουνά υψηλότερα από το Βέρμιο στον μυχό τους θάλλει Έδεσσα, η μακεδονική πόλη. Εδώ υπάρχουν οι μεγάλες λίμνες.

Π. Θεοδωρίδης