Οι «Επίστρατοι» - Ο Κονδύλης - Ο Μητροπολίτης Ειρηναίος και
η Ανάγκη Δημιουργίας ενός Φορέα Μελέτης της Τοπικής μας Κληρονομιάς
Αθανάσιος Τσαμουρτζής
Η περίοδος 1916-1921 υπήρξε μία περίοδος μεγάλων δοκιμασιών για τους χαλκιδικιώτες. Τα διαδραματισθέντα ήταν πολλά και οδυνηρά.
Αγνοούμε πολλά απ΄αυτά ή είναι συγκεχυμένα και το όλο θέμα να βρίσκεται σήμερα στην αχλύ των ιστορικών γεγονότων της περιοχής μας με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υστεροφημία πολλών και βεβαίως εις βάρος όλης της Χαλκιδικής.
Ενας από τους σημαντικότερους παράγοντας της περιόδου εκείνης ήταν ο τότε Μητροπολίτης Κασσανδρείας και Πολυγύρου ο πολύ γνωστός Ειρηναίος
Είναι δε γνωστό, ότι ο Μητροπολίτης αυτός υπήρξε Επίσκοπος Μελενίκου (1903-1905) και αργότερα Επίσκοπος Πολυγύρου (1909 – 1945).
Στο Μελένικο η σκέψη του Μητροπολίτη ήταν στραμένη προς τα εθνικά πρόβληματα των ελλήνων της περιοχής χωρίς να ξεχνάει όμως και το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ενώ στο Πολύγυρο, από το 1909 μέχρι το 1921 είχε αναπτύξει μία έντονη πολιτική δραστηριότητα με το βλέμα του να είναι στραμένο προς τον Ελ. Βενιζέλο 1.
Ο Μητροπολίτης Ειρηναίος άρχισε την πολιτική δραστηριότητα του στη Χαλκιδική μόλις ήρθε στο Πολύγυρο, λίγο προτού εκδιωχθούν οι τούρκοι από την περιοχή μας. Τη συνέχισε κατά την ακoλουθήσασα περίοδο της Βενιζελικής διοίκησης, αλλά μόνο μέχρι την απομάκρυνση του ίδιου του Βενιζέλου από την Κυβέρνηση και την αναχώρησή του από την Ελλάδα, το 1921
Μετά την απομάκρυνση των τούρκων, το 1912, από τον Πολύγυρο και Χαλκιδική και τώρα με ελληνική διοίκηση ο Mητροπολίτης Ειρηναίος κάνει ό,τι μπορεί και εκδηλώνει εμφανώς και σταθερά την πολιτική προσήλωσή του στο πρόσωπο του Ελ. Βενιζέλου, με τον οποίο συνεργάζεται ήδη από το 1909 (σελ.116) 2, δηλ. προτού εκδιωχθούν ακόμη οι τούρκοι από τον Πολύγυρο.
1. Η πρώτη πολιτική δραστηριότητα σε Πολύγυρο και Χαλκιδική. Μία συνοπτική αναδρομή. Αθαν. Τσαμουρτζής. www.aetoshal@gmail.com, της 15-1-2014, www.respentza.@gmail.com, της 15-1-2014. Ta-anilia@gmai;.com της 16-1-2014
2. Οι εντός παρενθέσεως αριθμοί αναφέρονται στο γνωστό βιβλίο του Παν. Στάμου «Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΕΙΑΣ ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ, ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ. Εκδοση Τετάρτη, Θεσσαλονίκη 2005
Το ιστορικό της γνωριμίας του Μητροπολίτη Ειρηναίου με τον Ελ. Βενιζέλο δεν το γνωρίζουμε. «Τα αμοιβαία όμως αισθήματα μεταξύ αυτού και του Ελευθερίου Βενιζέλου ήταν λόγω των υπηρεσιών αμφοτέρων μεγάλα…» γράφει ο βιογράφος του στη σελ.116. Ποτέ όμως ο Ελ. Βενιζέλος δεν έστειλε στον Ειρηναίο οιαδήποτε επιστολή ή έστω και μία ευχετήριο κάρτα. Η στάση αυτή του Βενιζέλου ίσως να υποδήλωνε κάποια επιφύλαξη.
Τώρα όμως έρχονται τα δύσκολα χρόνια του διχασμού (1916) και η Eπαναστατική Προσωρινή Κυβέρνηση του Ελ. Βενιζέλου της Θεσσαλονίκης
Σχεδόν όλοι οι κάτοικοι της Χαλκιδικής, νεοφερμένοι στη θαλπωρή της πατρίδας μας και απροσάρμοστοι ακόμη στη νεοελληνική πολιτική πραγματικότητα, ίσως από αντίθεση προς τον πολιτικό Μητροπολίτη Ειρηναίο ή και από ελλιπή ενημέρωση (το πιθανότερο ήταν να έτρεχαν και τα δύο) αρνούνταν δυναμικά να ενταχθούν στο στρατό της Επαναστατικής Προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης, προβάλλοντες σε μερικές περιπτώσεις και ένοπλη αντίσταση, μικρής ή συμβολικής μάλλον σημασίας. Ηταν προσηλωμένοι στη νόμιμη Κυβέρνηση των Αθηνών.
Ετσι εμφανίζεται το πρόβλημα των «επιστράτων», όπως λέγανε τότε χλευαστικά εκείνους που αρνούνταν να ενταχθούν στο στρατό της Προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης.
Το θέμα είχε πάρει έκταση και η Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης αποφάσισε να αντιμετωπίσει δυναμικά το φαινόμενο αυτό.
Εμείς δεν γνωρίζουμε να υπάρχει κάποια περιγραφή στο σύνολό για το τι επακολούθησε της απόφασης αυτής. Από τη Βιογραφία όμως του Μητροπολίτη Ειρηναίου του Παν, Στάμου (σελ.75 και76) και από άλλες πηγές γνωρίζουμε ότι:
α. Η εξέγερση της Χαλκιδικής ήταν σχεδόν καθολική και αυθόρμητη. Σε πολλές περιπτώσεις η εξέγερση ήταν και ένοπλη, συμβολικού μάλλον χαρακτήρα. Ηταν ανοργάνωτη και δεν είχε διευθύνουσα αρχή. Ενδειξη ότι ήταν ένας γνήσιος λαϊκός ξεσηκωμός.
β. Ηταν η μοναδική στο χώρο της Νέας Ελλάδας (όπως λέγανε τότε) σε έκταση και σε πείσμα
γ. Είχαν παραλύσει οι δημόσιες αρχές και οι υπάλληλοι εγκατέλειψαν τις θέσεις τους
δ. Οι αρχές αντικαταστάθηκαν από την ανεξέλεγκτη, συγκρατημένη όμως, εξουσία των εξεγερθέντων ως και από την εξουσία του Μητροπολίτη Ειρηναίου, οποίος εμφανίζεται τώρα ως αυτόκλητος εκπρόσωπος της Προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης στη Χαλκιδική.
ε. Ο Ειρηναίος φαίνεται να ενεργούσε τώρα αυτόνομα, χωρίς τη συμμετοχή των στελεχών του κόμματος των Φιλελευθέρων
στ. Δεν υπήρξαν συγκρούσεις μεταξύ των δύο αυτών άτυπων εξουσιών
ζ. Δεν υπήρξαν ακραίες συμπεριφορές των εξεγερθέντων
η. Εκ Θεσσαλονίκης απεστάλησαν στρατιωτικές δυνάμεις με διοικητή τον αντισυνταγματάρχη Μπαρτζώκα, ο οποίος στην ουσία έκανε ένα στρατιωτικό περίπατο ανά τη Χαλκιδική
θ Είχαμε και πολλές παρεμβάσεις του Μητροπολίτου Ειρηναίου προς εκείνους, που εξεγέρθησαν. ΟΙ παρεμβάσεις αυτές ήταν αποφασιστικές και συνετέλεσαν στη γρήγορη εκτόνωση της κατάστασης. Εγιναν στην ώρα τους και ήταν από πάσης πλευράς επιβεβλημένες, χρήσιμες και εποικοδομητικές. Η νομιμότητα επανήλθε γρήγορα σ΄όλη τη Χαλκιδική και δεν υπήρχαν πλέον σοβαρά προβλήματα.
ι. Με την ολοκλήρωση της αποστολής του Αντισυνταγματάρχη Μπαρτζώκα και τις παρεμβάσεις του Μητροπολίτη Ειρηναίου είχαν αντιμετωπιστεί προφανώς τα πράγματα και δεν υπήρχαν πλέον προβλήματα στη γενικότερη πολιτική για την οποία έγινε η επανάσταση και είχε εγκατασταθεί η Προσωρινή Κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη.
ια. Η εν γένει συμπεριφορά του Μητροπολίτη, εκείνη τη περίοδο στο σύνολό της, ήταν αναμφισβήτητα μία συμπεριφορά, μία μεγάλη υπηρεσία προς τη δοκιμαζόμενη τότε Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης στο χώρο της Χαλκιδικής.
ιβ. Ακολούθησε η παρουσία του λοχαγού Κονδύλη και των στρατιωτών του στη Χαλκιδική. Δεν γνωρίζουμε τι διαταγές είχε ο Κονδύλης. Η εν γένει όμως πολιτικοστρατιωτική συμπεριφορά του έδειχνε - ή έτσι ερμήνευε αυτός τις εντολές, που είχε - ότι ο σκοπός της έλευσής του στη Χαλκιδική ήταν η άσκηση πολιτικής τρομοκρατίας, η οποία πρακτικά εκδηλώθηκε με ξυλοδαρμούς, διώξεις μεγάλης έκτασης με ή χωρίς στρατοδικεία, πυρπολήσεις οικιών, απαγχονισμούς, εκτελέσεις κλπ .
Φοβερή περίοδος, μεγάλων αναστατώσεων και δοκιμασιών, σε μεγάλη έκταση, σ΄όλη τη Χαλκιδική, με πάρα πολλές ακραίες συμπεριφορές της σκληρής στρατιωτικής μονάδας και του ιδίου του Κονδύλη προσωπικά (Εφημερίδα της ΣΚΡΙΠ 7-10-1920) και (σελ. 74).
Η δραστηριότητα του Κονδύλη δεν δικαιολογούνταν από πλευράς τάξεως και εφαρμογής του νόμου. Ηταν μία ακραία πολιτική συμπεριφορά. Η αποστολή του Κονδύλη στη Χαλκιδική θα πρέπει να ενταχθεί μάλλον στο γενικότερο εκνευρισμό της εποχής και ίσως από ανάλογα περιστατικά, που έτρεχαν τότε στην Αθήνα από την άλλη πλευρά της εξουσίας 3
Η συμπεριφορά του Κονδύλη και των στρατιωτών του είχε κάνει μεγάλη εντύπωση στο μόλις απελευθερωθέντα λαό της Χαλκιδικής από τη μακρόχρονη τουρκική δουλεία του.
3. Γαλάζια Αγελάδα, σελ. 11, Βασίλης Τσιαμπούσης, Εκδόσεις Μεταίχμιο
Ολοι ονειρεύονταν μία άλλη ζωή για την οποία οι ίδιοι και οι παππούδες τους περίμεναν αιώνες με αγωνία, πολεμώντας, και τώρα βλέπουν στο πρόσωπο του Κονδύλη έναν νέο ανελέητο τούρκο.
Κανείς δεν παρότρυνε τους χαλκιδικιώτες να ξεσηκωθούν εναντίον του Κονδύλη και των στρατιωτών του και κανείς δεν τους οργάνωσε για το σκοπό αυτό.
Μία γενικόλογη και ήπια περιγραφή της συμπεριφοράς του Κονδύλη βρίσκουμε και στο γνωστό βιβλίο του Παν. Στάμου «Ο Κασσανδρείας Μητροπολίτης Ειρηναίος, Βιογραφία» (σελ. 74).
Δεν υπήρχε κατανόηση ή ανοχή. Υπήρχε τυφλή βία (σελ75), όπως επί τουρκοκρατίας και κανένας σεβασμός προς τους κοντινούς απογόνους εκείνων , που έγραψαν σελίδες ηρωϊσμού, με πολλές θυσίες, στην πρόσφατη ελληνική ιστορία, στην Επανάσταση το ΄21 και αργότερα
Στην αφόρητη αυτή κατάσταση ο Μητροπολίτης Ειρηναίος, - ως κορυφαίος παράγοντας της περιοχής - αναμείχθηκε καθυστερημένα και επιλεκτικά μεν αλλά με αξιόλογο δυναμισμό.
O Μητροπολίτης παρενέβη 4 (σελ.75), στέλνοντας σχετικό τηλεγράφημα προς την Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης αλλά και προσωπική επιστολή, στο φίλο του τον Ελ. Βενιζέλο, ζητώντας, να μη εκτελεστεί κάποιος πρώην «επίστρατος» και τώρα προφανώς έμπιστος της προσωπικής φρουράς του, δημοσιοποιώντας συγχρόνως τώρα τα όργια του λοχαγού Κονδύλη. Ο έμπιστος δεν εκτελέστηκε, δημιουργήθηκε όμως έτσι η εντύπωση, ότι ο ίδιος (ο Ειρηναίος) συμφωνούσε ή ανεχόταν τις εκτελέσεις των υπολοίπων.
Αναμφίβολα δεν υπήρxε συνεργασία μεταξύ Μητροπολίτη και Κονδύλη. Ο Μητροπολίτης εναντιώνονταν προσωπικά στις παράφορες ενέργειες του Κονδύλη (σελ. 74), ενώ προηγουμένως είχε συνεργαστεί αρμονικά με τον προηγούμενο στρατιωτικό, τον Αντισυνταγματάρχη Μπαρτζώκα, ο οποίος όμως δεν δημοσιοποίησε- εξ όσων εμείς γνωρίζουμε - τις εμπειρίες του επί των γεγονότων της Χαλκιδικής
4. Από τη σχετική προς το Βενιζέλο επιστολή του Ειρηναίου μαθαίνουμε, ότι κατά τη διάρκεια των ταραχών επί «επιστράτων»
α) Οι αρχές έφυγαν από τον Πολύγυρο και η Μητρόπολη ανέλαβε αυτόκλητα ένα είδος εξουσίας ή εκπροσώπησης της κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης
β) Κατά την είσοδο του στρατού εκ Θεσσαλονίκης (με τον αντισυνταγματάρχη Μπαρτζώκα) σε Πολύγυρο οι Πολυγυρινοί είχαν οχυρωθεί στις τοποθεσίες Προφήτη Ηλία και Αγίου Χριστοφόρου
γ) Οι οχυρωθέντες όμως εγκατέλειψαν τελικά τις θέσεις τους με υπόδειξη απεσταλμένων του Μητροπολίτη Ειρηναίου
δ) ο στρατός του Μπαρτζώκα έφυγε από το Πολύγυρο για την Αρναία με οδηγό Πολυγυρινό επιλογής του Ειρηναίου (τον μετέπειτα διασωθέντα επίστρατο)
ε) Αργότερα, επί Κονδύλη, πολλοί επίστρατοι καταδικάζονταν χωρίς κάν να προσάγονται σε στρατοδικεία ή άλλοι να καταδικάζονται ενώ είχαν προσφέρει υπηρεσίες στον εκ Θεσσαλονίκης στρατό.
Ο Κονδύλης ήθελε την εκτέλεση ενός έμπιστου - πρώην «επίστρατου» - του Ειρηναίου, αλλά ο Μητροπολίτης δεν συμφωνούσε. Το θέμα το έφερε ο Ειρηναίος ψηλά, στη Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης με τηλεγράφημα και προσωπικά στον Βενιζέλο, με ιδιαίτερη επιστολή (σελ. 75).
Τελικά φαίνεται να κρίθηκε ότι οι απόψεις ή οι υπηρεσίες του Μητροπολίτη ήταν πολυτιμότερες εκείνων του Κονδύλη και έτσι είχαμε την απομάκρυνσή του Κονδύλη από τη Χαλκιδική. Ο Κονδύλης όμως δεν τιμωρήθηκε και δεν παρεμποδίσθηκε η περαιτέρω στρατιωτική σταδιοδρομία του. Αυτή είναι μία ένδειξη, ότι ο Κονδύλης εκτελούσε διαταγές ανωτέρων του.
Με την πράξη όμως αυτή της ανάκλησης:
(α) ο Κονδύλης θεωρήθηκε προσωπικά ως ο κυρίως υπεύθυνος της όλης ιστορίας των «επιστράτων» της Χαλκιδικής,
(β) οι χαλκιδικιώτες απαλλάχθηκαν από τη συνέχιση της απαράδεκτης ως άνω πολιτικοστρατιωτικής δραστηριότητας του Κονδύλη και των στρατιωτών του,
(γ) επικράτησε τελικά η άποψη, ότι ο Ειρηναίος είχε τη δυνατότητα να περιορίσει ή και να ματαιώσει τη σκληρή πολιτική δραστηριότητα του Κονδύλη. Αυτό πίστευε τότε η κοινή γνώμη και αυτό πίστευαν και οι άτυχοι «επίστρατοι», που οδηγούνταν στη κρεμάλα ή στο εκτελεστικό απόσπασμα 5
(δ) εμείς τουλάχιστο δεν γνωρίζουμε να υπάρχουν άλλες απόψεις της άλλης πλευρά, δηλ. δεν γνωρίζουμε τις επί του προκειμένου απόψεις του ίδιου του Μητροπολίτη και ο βιογράφος του, δυστυχώς, δεν μας έχει διαφωτίσει επαρκώς πάνω στο λεπτό αυτό θέμα, το οποίο αναμφισβήτητα παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον – ως προς την υστεροφημία του Μητροπολίτη - και θα μπορούσε βεβαίως ν΄αποτελέσει αντικείμενο ιδιαίτερης έρευνας και μελέτης.
Οι «επίστρατοι» κατά τη τραγική στιγμή της εκτέλεσής τους τηρούσαν ψύχραιμη, υπεύθυνη, γενναία πολιτική στάση. Δεν αποκήρυτταν, με τη συμπεριφορά τους, τις πολιτικές πεποιθήσεις τους, δεν κλαψούριζαν, δεν ζητούσαν επιείκεια, αλλά και δεν παρέλειπαν να κατανομάσουν, κατά την εκτίμησή τους, τους υπεύθυνους της τραγωδίας τους. Η στάση τους, στο σύνολό της, ήταν μία υπεύθυνη αξιοσημείωτη πολιτική συμπεριφορά με ύψιστη σημειολογική σημασία. Σε τίποτε δεν υστερούσαν από τους κοντινούς προγόνους τους, εκείνους, που έγραψαν σελίδες ηρωϊσμού στην ελληνική ιστορία το 1821
Η εκ γένει πολιτική συμπεριφορά του Μητροπολίτη Ειρηναίου, παρεξηγημένη ή μη, δεν έμεινε απαρατήρητη. Είχαμε νέα απόπειρα δολοφονίας του (σελ.113). Αυτή τη φορά όμως όχι από τούρκο, αλλά από έλληνα χαλκιδικιώτη, στο Μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας. Ο παρά λίγο δολοφόνος του δεν ήταν καθοδηγούμενος. Η εκδήλωσή του θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ένας γνήσιος πολιτικός αυθορμητισμός - στα άκρα του βεβαίως - μέσα στο κλίμα εκείνων των ημερών.
5. Νερό από τις εξι Βρύσες. Μοναχός Συνέσιος Γενατάς, Α΄Εκδοση, Εκδοση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Χαλκιδικής ,Μάρτιος 2009, σελ. 389
Είχαμε γενικότερα μεγάλη ένταση και αναστάτωση σ΄όλη τη Χαλκιδική με ανάμειξη του ονόματος του Μητροπολίτη.
Οι «επίστρατοι» δεν ήταν κακοί έλληνες. Ούτε ήταν προδότες, όπως ήθελε να τους παρουσιάσει η τότε διοίκηση. Ούτε αρνήθηκαν να κάνουν το καθήκον τους προς την πατρίδα. Αργότερα πολλοί απ΄αυτούς, σε νόμιμο πολιτικό περιβάλλον, με το οποίο προφανώς δεν συμφωνούσαν, σκοτώθηκαν μαχόμενοι για τα ιδανικά του Εθνους μας. Ηταν νομιμόφρονες πολίτες. Απλά δεν είχαν τις ίδιες πολιτικές πεποιθήσεις με τους πολιτικούς διώκτες τους εκείνων των ημερών, που είχαν τότε μία προσωρινή εξουσία στη περιοχή μας.
Η Χαλκιδική είναι τόπος ηρώων, όπως αποδείχθηκε ιστορικά και σε βάθος χρόνου. Και το 1916 δεν υπήρχαν προδότες στη Χαλκιδική, όπως ήθελε να ισχυριστεί, με τις πράξεις της, η τότε Διοίκηση. Ηταν πολιτικά θύματα μιάς ανώριμης προσωρινής εξουσίας
Οι χαλκιδικιώτες δεν είχαν αντιληφθεί έγκαιρα πόσο επιπόλαιο ήτανε το ελληνικό πολιτικό σύστημα εκείνης της εποχής. Πολλοί «επίστρατοι» ταλαιπωρούνταν χωρίς λόγο, «..πολλών επιστράτων ούτε κάν αναχθέντων εις το Δικαστήριον…» λέγει (σελ.75) προς τον Βενιζέλο κατά τον πλέον επίσημο τρόπο ο Μητροπολίτης Ειρηναίος ή ακόμη το χειρότερο παζαρεύονταν ή μη η εκτέλεσή τους. Ηταν όλοι τους πολιτικά θύματα μιάς αφάνταστης προσωρινής πολιτικής μισαλοδοξίας της εξουσίας, εκείνης της περιόδου, στη Χαλκιδική.
Πολλοί από τους «επίστρατους» κρεμάστηκαν ή εκτελέστηκαν σε κοινή θέα στις ίδιες θέσεις, όπως επί τουρκοκρατίας, εν ψυχρώ, στο όνομα της εξουσίας αυτής. Στο πλατάνι της κεντρικής πλατείας του Πολυγύρου ή στο εξωκλήσι του Αγίου Βλασίου
Με τις κατακλισμιαίες όμως εξελίξεις, που σύντομα ακολούθησαν, όλοι ξεχάσανε τα γεγονότα της Χαλκιδικής και οι «επίστρατοι» έμειναν τελικά με το στίγμα του προδότη ή του κακού έλληνα, ως ήθελε η προσωρινή τότε εξουσία και όχι ως πολιτικά θύματα απερίσκεπτων πολιτικών αποφάσεων, όπως ήταν η πραγματικότητα.
Ο διώκτης τους (ο Κονδύλης) ενώ υπηρέτησε στην αρχή με αφάνταστο φανατισμό μία πολιτική ιδεολογία, σε βάρος των Χαλκιδικιωτών, περί το τέλος της ζωής του άλλαξε τακτική. Τώρα εξυπηρετούσε με τον ίδιο φανατισμό την αντίθετη πολιτική ιδεολογία για να μετεξελιχθεί τελικά σ΄έναν από τους μεγάλους Ηρακλειδείς του Βασιλικού Θεσμού και να ονομαστεί κορυφαίος πολιτικός, εξυπηρετώντας στα άκρα το Στέμα.
Στη Χαλκιδική όμως είχε επιλέξει το ρόλο του Σαούλ και τα θύματά του έχουν ακόμη το χαρακτηρισμό του «προδότη» και δεν έχει αποκατασταθεί ακόμη η υστεροφημία τους, ενώ ο ίδιος ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε για την υστεροφημία των θυμάτων του ή γιά τα προβλήματα των οικείων τους, ούτε στο αποκορύφωμα της πολιτικής παντοδυναμίας του.
Είναι δε γνωστό, ότι η όλη αυτή ιστορία των «επίστρατων» επηρέασε για 10-ετίες την πολιτική συμπεριφορά των Χαλκιδικιωτών.
Είναι νομίζουμε καιρός πλέον, ύστερα από 100 χρόνια, να δικαιωθούν οι «επίστρατοι» και κυρίως αυτοί που εκτελέστηκαν ή απαγχονίστηκαν. Είναι θέμα πολιτικής δικαιοσύνης και προπαντός θέμα πρωτοβουλιών, υγειών αντανακλαστικών των πολιτικών αρχόντων της περιοχής μας. Τη δικαίωση αυτή των «επιστράτων» την οφείλουμε όλοι όχι μόνο προς τους άτυχους αυτούς συμπατριώτες μας, αλλά και προς στη Χαλκιδική και στην ιστορία της. Πολιτικά σφάλματα γίνονται. Η εμμονή όμως σ΄αυτά ή η ωραιοποίησή τους και μάλιστα ύστερα από 100 χρόνια δεν δείχνει πολιτική ωριμότητα
Μετά την απομάκρυνση του Κονδύλη η ταραχή κόπασε. Αποκαταστάθηκε η νόμιμη εξουσία. Τελειώνει τώρα ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Ακολουθούν οι μεγάλες αγωνίες του Εθνους και έρχεται σιγά σιγά η ημερομηνία της 23-11-1921. Είναι η ημερομηνία εκλογής νέου Πατριάρχη στη Κωσταντινούπολη. Είναι η τελευταία ευκαιρία να εκπληρωθεί το όνειρο και οι αγώνες ζωής του Μητροπολίτου Ειρηναίου, να γίνει Οικουμενικός Πατριάρχης
Ο Μητροπολίτης Ειρηναίος προετοιμαζόμενος για την εκλογή του σε Πατριάρχη στέλνει στο Παρίσι, στον εκεί ευρισκόμενο αυτοεξόριστο Βενιζέλο, την από 21-4-1921 ενθουσιώδη και κολακευτική στα άκρα επιστολή του (σελ.201), χωρίς όμως και να ζητάει οιαδήποτε εκδούλευση.
Η επιστολή αυτή ήταν και το κύκνειο άσμα της πολιτικής δραστηριότητας του Ειρηναίου
Με την επιστολή του αυτή ο Μητροπολίτης ήθελε προφανώς, στις κρίσιμες εκείνες ώρες του, να υπενθυμίσει στον έκπτωτο τότε Βενιζέλο πόσο πιστά υπηρέτησε την πολιτική του, πολλές φορές καθ΄υπέρβαση, ίσως, και του αρχιερατικού λειτουργήματός του, ερχόμενος σε σύγκρουση όχι μόνο με τους χαλκιδικιώτες αλλά και με την Ιεραρχία της Ελλάδος.
Ενώ οι λοιποί Μητροπολίτες της Ιεραρχίας της Ελλάδος αφόριζαν το Βενιζέλο αυτός (ο Ειρηναίος) υποστήριζε τη πολιτική του Βενιζέλου με μεγάλη συνέπεια.
Ηρθε λοιπόν τώρα η ώρα - κατά την άγγραφη ηθική της λογικής - ν΄ανταποδόσει και ο Βενιζέλος τις προσφερθείσες - προς τον ίδιο και προς την Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης – εκδουλεύσεις του Ειρηναίου.
Δεν γνωρίζουμε τι συνέβη. Ο Βενιζέλος δεν του απάντησε στην ενθουσιώδη στα άκρα ως άνω επιστολή. Ισως έτσι να του έλεγε (του Ειρηναίου), ότι δεν μπορούσε να κάνει τίποτε με την εκλογή του σε Πατριάρχη, οι δε τούρκοι, αντίθετα, δεν φάνηκε ν΄αντιδρούσαν σε μία τέτοια εκλογή (σελ.110)
Ο βιογράφος του Ειρηναίου απέδωσε (σελ. 110) την αποτυχία της εκλογής εκείνης σε Πατριάρχη στην απροκάλυπτο επέμβαση των «εν Κων/πόλει αμυντόρων Ελλήνων αξιωματικών ων ηγείτο, ο δυσμενής προς αυτόν, λόγω των εν Χαλ/κή γεγονότων του 1917, Κονδύλης….»
Ο Κονδύλης φαίνεται να μη ξέχασε την παλαιότερη διένεξη, που είχε με τον Μητροπολίτη ως και την ανάκλησή του από τη Χαλκιδική, εξ αιτίας του Ειρηναίου, με αποτέλεσμα να θεωρηθεί τελικά αυτός (ο Κονδύλης) υπεύθυνος για την όλη τραγική ιστορία των «επίστρατων» και όχι η Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης, ως θα έπρεπε εκ των πραγμάτων. Ηρθε λοιπόν τώρα η ώρα του Κονδύλη ν΄ανταποδόσει τα ίδια
Αλλη αιτία της μη εκλογής ίσως να ήταν η αλλαγή του πολιτικού σκηνικού στην Αθήνα. Ο Βενιζέλος είχε απομακρυνθεί από την Κυβέρνηση και από την Ελλάδα, ο δε Ειρηναίος είχε εκτεθεί υπέρμετρα πολιτικά, γεγονός που φαίνεται να εκμεταλλεύτηκαν εις βάρος του κύκλοι του Πατριαρχείου
Αργότερα έγινε μία προσπάθεια ικανοποίησης του Ειρηναίου. Να μετατεθεί σε άλλη προβεβλημένη μητρόπολη μέσα στον ελλαδικό χώρο, αλλά ο Μητροπολίτης Ειρηναίος απάντησε «Αφήσατε αυτά, θα αποθάνω ως Κασσανδρείας ή ως Πατριάρχης και τίποτε άλλο» (σελ. 112)
Είναι πλέον ηλικίας άνω των 60 ετών. Πολλά τότε για την εποχή του και προφανώς απογοητευμένος(σελ.112). Πολλές φορές η πολιτική επιφυλάσσει τέτοιες απογοητεύσεις σε πρωταγωνιστές της.
Εκτοτε ο Μητροπολίτης Ειρηναίος ησύχασε. Περιορίστηκε στα εκκλησιαστικά του καθήκοντα. Αυτό όμως δεν τον εμπόδισε αργότερα, δοθείσης ευκαιρίας (περί το 1930), να εκφράσει δημοσίως την αντίθεσή του σε γενικότερη πολιτική απόφαση του Βενιζέλου (σελ.116), όντας τότε πρωθυπουργός.
Τα περισσότερα από τοπικά στελέχη των Φιλελευθέρων φαίνεται να τήρησαν και αυτά κάποιες πολιτικές αποστάσεις από το Μητροπολίτη. Το ίδιο έκανε και ο γνωστός πολιτικός σύμβουλος του (του Μητροπολίτη Ειρηναίου), ο Νικ. Τραγανός. Αυτός σταδιοδρόμησε πλέον επιτυχώς στην αντίθετη πολιτική παράταξη, στο Λαϊκό κόμμα. Το πολιτικό κλίμα στη Χαλκιδική δεν ευνοούσε άλλη επιλογή
Η πολιτική θύελλα κόπασε. Οι Χαλκιδικιώτες όμως ταλαιπωρήθηκαν και έχασαν πολλά
Εκτοτε η όλη αυτή, πολύ αξιόλογη και τραγική ιστορία δεν αποσιωπήθηκε μόνο αλλά περιέργως έγιναν και γίνονται ακόμη και σήμερα μεγάλες προσπάθειες ωραιοποίησης ή αλλοίωσής της είτε από ανόητη κομματική αγκύλωση είτε από φόβο να θιγούν τα κακώς κείμενα παλαιοτέρων εποχών είτε ακόμη από μικροσυναισθηματισμούς κατά την παρουσίαση ιστορικών γεγονότων.
Αξιζει να σημειωθεί, ότι και ο στρατοδίκης του Κονδύλη σταδιοδρόμησε ως δικηγόρος αργότερα στον Πολύγυρο. Ισως να είναι και αυτό ένα μέτρο της επιβληθείσης ή επιτευχθείσης τότε αλλοίωσης των πραγματικών περιστατικών
Μεταξύ άλλων και προς ενημέρωση θα θέλαμε να σημειώσουμε, ότι ο Μητροπολίτης Ειρηναίος θεωρείται ακόμη και σήμερα από πολλούς, ότι ήταν μεγάλος Μακεδονομάχος καίτοι εμείς σε καμία εγκυκλοπαίδεια ή σε άλλα συναφή ιστορικά βιβλία δεν είδαμε να μνημονεύεται ή να περιγράφεται η δραστηριότητά του αυτή, πλήν εκείνων βεβαίως, που αναγράφονται στη γνωστή «Βιογραφία του Μητροπολίτου Ειρηναίου» του Παν. Στάμου.
Ο Δήμος Πολυγύρου αναγνωρίζοντας τώρα την προσφορά του Μητροπολίτη Ειρηναίου προς τους κατοίκους του Πολυγύρου και της Χαλκιδικής, προέβη, πολύ πρόσφατα περί το 2005, σε δύο τιμητικές προς το πρόσωπο του διακρίσεις:
Πρώτο ανάρτησε τη φωτογραφία του - είναι και η μοναδική – και μάλιστα σε μεγάλο σχήμα. Την τοποθέτησε δε σε περίοπτο θέση, μέσα στην αίθουσα συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Πολυγύρου. Περιέργως όμως η σύντομη λεζάντα κάτω από τη φωτογραφία γράφει απλώς «Κτίτωρ του κτιρίου αυτού» και τίποτε άλλο.
Ξέρουμε όμως από το γνωστό βιβλίο του Παν. Στάμου «Ο Μητροπολίτης Κασσανδρείας Ειρηναίος, Βιογραφία», ότι το κτίριο αυτό, ως και πολλά άλλα σχολεία κτίστηκαν εκείνη την εποχή και αργότερα από χρήματα – και μάλιστα πολύ αξιόλογα - των κισλάδων (ενοικίαση χειμερινών βοσκοτόπων), τα οποία παραχώρησαν στη Μητρόπολη Κασσανδρείας και Πολυγύρου με ομόφωνη απόφασή τους, οι κάτοικοι της περιοχής μας 6 , ελεύθερα και ανεξέλεγκτα για 38 χρόνια,
Εν πάση περιπτώσει εμείς ακόμη δεν βρήκαμε απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου ή άλλο σχετικό έγγραφο του Δήμου Πολυγύρου που να δικαιολογεί την ανάρτηση της φωτογραφίας του Μητροπολίτου Ειρηναίου στην αίθουσα συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Πολυγύρου, γεγονός που χρειάζεται βεβαίως να διευκρινιστεί αρμοδίως και τούτο προς χάριν της σοβαρότητας της γενομένης πράξης, της διάκρισης.
β. Η δεύτερη τιμητική διάκριση προέρχονταν πάλι από το Δήμο Πολυγύρου, ο οποίος με δαπάνες του, προέβη, στην τέταρτη ανατύπωση του Βιβλίου του Παν. Στάμου της Βιογραφίας του Μητροπολίτου Ειρηναίου. Τίποτε το μεμπτό
Στο έσω όμως εξώφυλλο της έκδοσης αυτής υπάρχει μία αφιέρωση ότι η ανατύπωση του βιβλίου είναι «ευλαβές Μνημόσυνο επί τη 93η Επέτειο της υπ΄αυτού (του Ειρηναίου) Απελευθερώσεως του Πολυγύρου εκ του Τουρκικού Ζυγού (22-10-1912)».
Είναι φανερό ότι η διατύπωση του κειμένου της αφιέρωσης είναι εσφαλμένη. Η Χαλκιδική και ο Πολύγυρος απελευθερώθηκαν από τον ελληνικό στρατό το 1912. Ο Ειρηναίος με πιστό φίλο του - τον Αθανάσιο Σαμαρά - σε δευτερεύοντα ίσως ρόλo απλώς οδήγησαν με ασφάλεια έξω του Πολυγύρου, στις παρυφές του, την ύστατη στιγμή - λίγο πριν από την άφιξη του ελληνικού στρατού και της διαφαινόμενης κατάρρευσης της τουρκικής διοίκησης - τους τελευταίους τούρκους στρατιωτικούς και πολιτικούς υπαλλήλους, που ήταν ακόμη εγκλωβισμένοι ακόμη στο Πολύγυρο.
6. Η πρώτη πολιτική δραστηριότητα σε Πολύγυρο και Χαλκιδική. Μία συνοπτική αναδρομή. Αθαν. Τσαμουρτζής. www.aetoshal@gmail.com, της 15-1-2014, www.respentza.@gmail.com, της 15-1-2014. Ta-anilia@gmai;.com της 16-1-2014
Με το κείμενό μας αυτό θίξαμε κατά βάση ένα θέμα πολύ δύσκολο, λεπτό και δυσάρεστο της πρόσφατης ιστορίας μας. Πολλοί θέλουν να ξεχαστεί. Να μπεί το θέμα κάτω από το χαλί. Αφησε όμως πολλά στίγματα και αναμνήσεις και δεν μπορεί να γίνει αυτό.
Δεν είχαμε μία απλή πολιτική διώξη, έστω και σε μεγάλη έκταση, μία από τις τόσες, που γνώρισε ο τόπος. Εδώ δημιουργήθηκε η εντύπωση, ότι πετάξανε στο χαλκιδικιώτη τη ρετσινιά του προδότη ή του κακού πολίτη για να δικαιολογηθούν στη περιοχή μας πολιτικές δολοφονίες και ασχήμιες μεγάλης έκτασης της εποχής εκείνης. Η ρετσινιά αυτή δυστυχώς εξακολουθεί να πλανάται, αδίκως, πάνω από τη περιοχή μας
Προέχει η πλήρης διευκρίνιση των γεγονότων της ταραγμένης αυτής περιόδου, που σημάδεψαν τη Χαλκιδική. Να λεχθούν επιτέλους τα πράγματα με το όνομά τους. Θα είναι μία προσπάθεια εύρεσης των πραγματικών περιστατικών μιάς ιστορικής περιόδου και αποκατάστασης της υστεροφημίας πολλών και των χαλκιδικιωτών ιδιαίτερα.
Για την υποστήριξη της προσπάθειας αυτής προέχει τα αρχεία εκείνης της εποχής να δημοσιοποιηθούν. Να γίνουν προσβάσιμα και ιδιαίτερα εκείνα της Μητρόπολης Κασσανδρείας και Πολυγύρου ως και εκείνα της προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης, που αφορούν βεβαίως τη Χαλκιδική
Σήμερα περιέργως τα αρχεία της Μητροπόλεως Κασσανδρείας και Πολυγύρου ευρίσκονται στην κατοχή του Δήμου Πολυγύρου. Κάπου θα είναι καταχωνιασμένα και προφανώς λησμονημένα. Κανείς όμως δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται. Το γεγονός αυτό ίσως να βολεύει μερικούς. Ν΄ απαξιώνονται δηλ. ή να καταστρέφονται τα σπουδαία αυτά αρχεία, με την αδιαφορία και σιωπή.
Είναι όμως υψίστης σημασίας όχι μόνο για την ιστορία των «επιστράτων» αλλά και για το Πολύγυρο, τη Χαλκιδική γενικότερα, γιά την πρόσφατη ιστορία του τόπου μας. Πρέπει να ψηφοποιηθούν και να τακτοποιηθούν ή τουλάχιστο να επιστραφούν στο φυσικό τους φορέα, στη Μητρόπολη Κασσανδρείας και Πολυγύρου. Εκεί ασφαλώς θα έχουν καλύτερη τύχη. Αυτό μας έχει διδάξει η ιστορία του αρχείου αυτού.
Ετσι όμως τίθεται και ένα άλλο μείζον θέμα. Η συγκέντρωση, ταξινόμηση και η διάθεση στους μελετητές των συναφών αρχείων, εκείνης της περιόδου, όλων των πόλεων της ευρύτερης περιοχής μας. Η Χαλκιδική είχε τότε τη μεγαλύτερη πυκνότητα ελληνικού πληθυσμού και συνεπώς η συγκέντρωση των αρχείων αυτών αποτελεί έργο υψίστης σημασίας για την ιστορία της Χαλκιδικής και για την πολιτιστική της κληρονομιά.
Το έργο είναι αναμφίβολα μεγάλο. Για να γίνει αυτό απαιτείται η δημιουργία ενός ειδικού Φορέα. Ο Φορέας αυτός Μελέτης της Τοπικής μας Κληρονομιάς πρέπει να έχει σοβαρή συγκρότηση και να έχει τη δυνατότητα οργάνωσης ημερίδων και συνεδρίων κύρους. Το Ιδρυμα αυτό χρειάζεται και για πολλούς άλλους συναφείς σκοπούς για τους οποίους πολλοί έχουν ομιλήσει, αλλά δυστυχώς τίποτε δεν έγινε μέχρι σήμερα.
Ισως οι επικείμενες δημοτικές εκλογές ν΄αποτελούν τον κατάλληλο εφαλτήριο για την προώθηση του έργου αυτού. Να γίνει ένα από τα πρώτα θέματα της εκλογικής διαδικασίας. Πρόκειται αναμφίβολα για μία πολύ χρήσιμη πολιτιστική δραστηριότητα, χωρίς καμία ουσιαστική δαπάνη, τουλάχιστο στην εκκίνησή της 7
Είναι προφανώς θέμα μεγάλης σπουδαιότητας και πρέπει να τύχει της δέουσας προσοχής από τους δημοτικούς και άλλους πολιτικούς παράγοντες της περιοχής μας
Είναι προπαντός ένα γενικότερο θέμα ωρίμανσης της πολιτικής μας συμπεριφοράς και διαφύλαξης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
7. Εθνολογικό Μουσείο Πολυγύρου-Τοπικό αλλά μεγάλης Εθνικής Σημασίας-Προτάσεις για μία εκκίνηση. Αθανάσιος Τσαμουρτζής, www.ta-anilia@gmail.com. της 20-4-2012
η Ανάγκη Δημιουργίας ενός Φορέα Μελέτης της Τοπικής μας Κληρονομιάς
Αθανάσιος Τσαμουρτζής
Η περίοδος 1916-1921 υπήρξε μία περίοδος μεγάλων δοκιμασιών για τους χαλκιδικιώτες. Τα διαδραματισθέντα ήταν πολλά και οδυνηρά.
Αγνοούμε πολλά απ΄αυτά ή είναι συγκεχυμένα και το όλο θέμα να βρίσκεται σήμερα στην αχλύ των ιστορικών γεγονότων της περιοχής μας με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υστεροφημία πολλών και βεβαίως εις βάρος όλης της Χαλκιδικής.
Ενας από τους σημαντικότερους παράγοντας της περιόδου εκείνης ήταν ο τότε Μητροπολίτης Κασσανδρείας και Πολυγύρου ο πολύ γνωστός Ειρηναίος
Είναι δε γνωστό, ότι ο Μητροπολίτης αυτός υπήρξε Επίσκοπος Μελενίκου (1903-1905) και αργότερα Επίσκοπος Πολυγύρου (1909 – 1945).
Στο Μελένικο η σκέψη του Μητροπολίτη ήταν στραμένη προς τα εθνικά πρόβληματα των ελλήνων της περιοχής χωρίς να ξεχνάει όμως και το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ενώ στο Πολύγυρο, από το 1909 μέχρι το 1921 είχε αναπτύξει μία έντονη πολιτική δραστηριότητα με το βλέμα του να είναι στραμένο προς τον Ελ. Βενιζέλο 1.
Ο Μητροπολίτης Ειρηναίος άρχισε την πολιτική δραστηριότητα του στη Χαλκιδική μόλις ήρθε στο Πολύγυρο, λίγο προτού εκδιωχθούν οι τούρκοι από την περιοχή μας. Τη συνέχισε κατά την ακoλουθήσασα περίοδο της Βενιζελικής διοίκησης, αλλά μόνο μέχρι την απομάκρυνση του ίδιου του Βενιζέλου από την Κυβέρνηση και την αναχώρησή του από την Ελλάδα, το 1921
Μετά την απομάκρυνση των τούρκων, το 1912, από τον Πολύγυρο και Χαλκιδική και τώρα με ελληνική διοίκηση ο Mητροπολίτης Ειρηναίος κάνει ό,τι μπορεί και εκδηλώνει εμφανώς και σταθερά την πολιτική προσήλωσή του στο πρόσωπο του Ελ. Βενιζέλου, με τον οποίο συνεργάζεται ήδη από το 1909 (σελ.116) 2, δηλ. προτού εκδιωχθούν ακόμη οι τούρκοι από τον Πολύγυρο.
1. Η πρώτη πολιτική δραστηριότητα σε Πολύγυρο και Χαλκιδική. Μία συνοπτική αναδρομή. Αθαν. Τσαμουρτζής. www.aetoshal@gmail.com, της 15-1-2014, www.respentza.@gmail.com, της 15-1-2014. Ta-anilia@gmai;.com της 16-1-2014
2. Οι εντός παρενθέσεως αριθμοί αναφέρονται στο γνωστό βιβλίο του Παν. Στάμου «Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΕΙΑΣ ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ, ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ. Εκδοση Τετάρτη, Θεσσαλονίκη 2005
Το ιστορικό της γνωριμίας του Μητροπολίτη Ειρηναίου με τον Ελ. Βενιζέλο δεν το γνωρίζουμε. «Τα αμοιβαία όμως αισθήματα μεταξύ αυτού και του Ελευθερίου Βενιζέλου ήταν λόγω των υπηρεσιών αμφοτέρων μεγάλα…» γράφει ο βιογράφος του στη σελ.116. Ποτέ όμως ο Ελ. Βενιζέλος δεν έστειλε στον Ειρηναίο οιαδήποτε επιστολή ή έστω και μία ευχετήριο κάρτα. Η στάση αυτή του Βενιζέλου ίσως να υποδήλωνε κάποια επιφύλαξη.
Τώρα όμως έρχονται τα δύσκολα χρόνια του διχασμού (1916) και η Eπαναστατική Προσωρινή Κυβέρνηση του Ελ. Βενιζέλου της Θεσσαλονίκης
Σχεδόν όλοι οι κάτοικοι της Χαλκιδικής, νεοφερμένοι στη θαλπωρή της πατρίδας μας και απροσάρμοστοι ακόμη στη νεοελληνική πολιτική πραγματικότητα, ίσως από αντίθεση προς τον πολιτικό Μητροπολίτη Ειρηναίο ή και από ελλιπή ενημέρωση (το πιθανότερο ήταν να έτρεχαν και τα δύο) αρνούνταν δυναμικά να ενταχθούν στο στρατό της Επαναστατικής Προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης, προβάλλοντες σε μερικές περιπτώσεις και ένοπλη αντίσταση, μικρής ή συμβολικής μάλλον σημασίας. Ηταν προσηλωμένοι στη νόμιμη Κυβέρνηση των Αθηνών.
Ετσι εμφανίζεται το πρόβλημα των «επιστράτων», όπως λέγανε τότε χλευαστικά εκείνους που αρνούνταν να ενταχθούν στο στρατό της Προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης.
Το θέμα είχε πάρει έκταση και η Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης αποφάσισε να αντιμετωπίσει δυναμικά το φαινόμενο αυτό.
Εμείς δεν γνωρίζουμε να υπάρχει κάποια περιγραφή στο σύνολό για το τι επακολούθησε της απόφασης αυτής. Από τη Βιογραφία όμως του Μητροπολίτη Ειρηναίου του Παν, Στάμου (σελ.75 και76) και από άλλες πηγές γνωρίζουμε ότι:
α. Η εξέγερση της Χαλκιδικής ήταν σχεδόν καθολική και αυθόρμητη. Σε πολλές περιπτώσεις η εξέγερση ήταν και ένοπλη, συμβολικού μάλλον χαρακτήρα. Ηταν ανοργάνωτη και δεν είχε διευθύνουσα αρχή. Ενδειξη ότι ήταν ένας γνήσιος λαϊκός ξεσηκωμός.
β. Ηταν η μοναδική στο χώρο της Νέας Ελλάδας (όπως λέγανε τότε) σε έκταση και σε πείσμα
γ. Είχαν παραλύσει οι δημόσιες αρχές και οι υπάλληλοι εγκατέλειψαν τις θέσεις τους
δ. Οι αρχές αντικαταστάθηκαν από την ανεξέλεγκτη, συγκρατημένη όμως, εξουσία των εξεγερθέντων ως και από την εξουσία του Μητροπολίτη Ειρηναίου, οποίος εμφανίζεται τώρα ως αυτόκλητος εκπρόσωπος της Προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης στη Χαλκιδική.
ε. Ο Ειρηναίος φαίνεται να ενεργούσε τώρα αυτόνομα, χωρίς τη συμμετοχή των στελεχών του κόμματος των Φιλελευθέρων
στ. Δεν υπήρξαν συγκρούσεις μεταξύ των δύο αυτών άτυπων εξουσιών
ζ. Δεν υπήρξαν ακραίες συμπεριφορές των εξεγερθέντων
η. Εκ Θεσσαλονίκης απεστάλησαν στρατιωτικές δυνάμεις με διοικητή τον αντισυνταγματάρχη Μπαρτζώκα, ο οποίος στην ουσία έκανε ένα στρατιωτικό περίπατο ανά τη Χαλκιδική
θ Είχαμε και πολλές παρεμβάσεις του Μητροπολίτου Ειρηναίου προς εκείνους, που εξεγέρθησαν. ΟΙ παρεμβάσεις αυτές ήταν αποφασιστικές και συνετέλεσαν στη γρήγορη εκτόνωση της κατάστασης. Εγιναν στην ώρα τους και ήταν από πάσης πλευράς επιβεβλημένες, χρήσιμες και εποικοδομητικές. Η νομιμότητα επανήλθε γρήγορα σ΄όλη τη Χαλκιδική και δεν υπήρχαν πλέον σοβαρά προβλήματα.
ι. Με την ολοκλήρωση της αποστολής του Αντισυνταγματάρχη Μπαρτζώκα και τις παρεμβάσεις του Μητροπολίτη Ειρηναίου είχαν αντιμετωπιστεί προφανώς τα πράγματα και δεν υπήρχαν πλέον προβλήματα στη γενικότερη πολιτική για την οποία έγινε η επανάσταση και είχε εγκατασταθεί η Προσωρινή Κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη.
ια. Η εν γένει συμπεριφορά του Μητροπολίτη, εκείνη τη περίοδο στο σύνολό της, ήταν αναμφισβήτητα μία συμπεριφορά, μία μεγάλη υπηρεσία προς τη δοκιμαζόμενη τότε Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης στο χώρο της Χαλκιδικής.
ιβ. Ακολούθησε η παρουσία του λοχαγού Κονδύλη και των στρατιωτών του στη Χαλκιδική. Δεν γνωρίζουμε τι διαταγές είχε ο Κονδύλης. Η εν γένει όμως πολιτικοστρατιωτική συμπεριφορά του έδειχνε - ή έτσι ερμήνευε αυτός τις εντολές, που είχε - ότι ο σκοπός της έλευσής του στη Χαλκιδική ήταν η άσκηση πολιτικής τρομοκρατίας, η οποία πρακτικά εκδηλώθηκε με ξυλοδαρμούς, διώξεις μεγάλης έκτασης με ή χωρίς στρατοδικεία, πυρπολήσεις οικιών, απαγχονισμούς, εκτελέσεις κλπ .
Φοβερή περίοδος, μεγάλων αναστατώσεων και δοκιμασιών, σε μεγάλη έκταση, σ΄όλη τη Χαλκιδική, με πάρα πολλές ακραίες συμπεριφορές της σκληρής στρατιωτικής μονάδας και του ιδίου του Κονδύλη προσωπικά (Εφημερίδα της ΣΚΡΙΠ 7-10-1920) και (σελ. 74).
Η δραστηριότητα του Κονδύλη δεν δικαιολογούνταν από πλευράς τάξεως και εφαρμογής του νόμου. Ηταν μία ακραία πολιτική συμπεριφορά. Η αποστολή του Κονδύλη στη Χαλκιδική θα πρέπει να ενταχθεί μάλλον στο γενικότερο εκνευρισμό της εποχής και ίσως από ανάλογα περιστατικά, που έτρεχαν τότε στην Αθήνα από την άλλη πλευρά της εξουσίας 3
Η συμπεριφορά του Κονδύλη και των στρατιωτών του είχε κάνει μεγάλη εντύπωση στο μόλις απελευθερωθέντα λαό της Χαλκιδικής από τη μακρόχρονη τουρκική δουλεία του.
3. Γαλάζια Αγελάδα, σελ. 11, Βασίλης Τσιαμπούσης, Εκδόσεις Μεταίχμιο
Ολοι ονειρεύονταν μία άλλη ζωή για την οποία οι ίδιοι και οι παππούδες τους περίμεναν αιώνες με αγωνία, πολεμώντας, και τώρα βλέπουν στο πρόσωπο του Κονδύλη έναν νέο ανελέητο τούρκο.
Κανείς δεν παρότρυνε τους χαλκιδικιώτες να ξεσηκωθούν εναντίον του Κονδύλη και των στρατιωτών του και κανείς δεν τους οργάνωσε για το σκοπό αυτό.
Μία γενικόλογη και ήπια περιγραφή της συμπεριφοράς του Κονδύλη βρίσκουμε και στο γνωστό βιβλίο του Παν. Στάμου «Ο Κασσανδρείας Μητροπολίτης Ειρηναίος, Βιογραφία» (σελ. 74).
Δεν υπήρχε κατανόηση ή ανοχή. Υπήρχε τυφλή βία (σελ75), όπως επί τουρκοκρατίας και κανένας σεβασμός προς τους κοντινούς απογόνους εκείνων , που έγραψαν σελίδες ηρωϊσμού, με πολλές θυσίες, στην πρόσφατη ελληνική ιστορία, στην Επανάσταση το ΄21 και αργότερα
Στην αφόρητη αυτή κατάσταση ο Μητροπολίτης Ειρηναίος, - ως κορυφαίος παράγοντας της περιοχής - αναμείχθηκε καθυστερημένα και επιλεκτικά μεν αλλά με αξιόλογο δυναμισμό.
O Μητροπολίτης παρενέβη 4 (σελ.75), στέλνοντας σχετικό τηλεγράφημα προς την Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης αλλά και προσωπική επιστολή, στο φίλο του τον Ελ. Βενιζέλο, ζητώντας, να μη εκτελεστεί κάποιος πρώην «επίστρατος» και τώρα προφανώς έμπιστος της προσωπικής φρουράς του, δημοσιοποιώντας συγχρόνως τώρα τα όργια του λοχαγού Κονδύλη. Ο έμπιστος δεν εκτελέστηκε, δημιουργήθηκε όμως έτσι η εντύπωση, ότι ο ίδιος (ο Ειρηναίος) συμφωνούσε ή ανεχόταν τις εκτελέσεις των υπολοίπων.
Αναμφίβολα δεν υπήρxε συνεργασία μεταξύ Μητροπολίτη και Κονδύλη. Ο Μητροπολίτης εναντιώνονταν προσωπικά στις παράφορες ενέργειες του Κονδύλη (σελ. 74), ενώ προηγουμένως είχε συνεργαστεί αρμονικά με τον προηγούμενο στρατιωτικό, τον Αντισυνταγματάρχη Μπαρτζώκα, ο οποίος όμως δεν δημοσιοποίησε- εξ όσων εμείς γνωρίζουμε - τις εμπειρίες του επί των γεγονότων της Χαλκιδικής
4. Από τη σχετική προς το Βενιζέλο επιστολή του Ειρηναίου μαθαίνουμε, ότι κατά τη διάρκεια των ταραχών επί «επιστράτων»
α) Οι αρχές έφυγαν από τον Πολύγυρο και η Μητρόπολη ανέλαβε αυτόκλητα ένα είδος εξουσίας ή εκπροσώπησης της κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης
β) Κατά την είσοδο του στρατού εκ Θεσσαλονίκης (με τον αντισυνταγματάρχη Μπαρτζώκα) σε Πολύγυρο οι Πολυγυρινοί είχαν οχυρωθεί στις τοποθεσίες Προφήτη Ηλία και Αγίου Χριστοφόρου
γ) Οι οχυρωθέντες όμως εγκατέλειψαν τελικά τις θέσεις τους με υπόδειξη απεσταλμένων του Μητροπολίτη Ειρηναίου
δ) ο στρατός του Μπαρτζώκα έφυγε από το Πολύγυρο για την Αρναία με οδηγό Πολυγυρινό επιλογής του Ειρηναίου (τον μετέπειτα διασωθέντα επίστρατο)
ε) Αργότερα, επί Κονδύλη, πολλοί επίστρατοι καταδικάζονταν χωρίς κάν να προσάγονται σε στρατοδικεία ή άλλοι να καταδικάζονται ενώ είχαν προσφέρει υπηρεσίες στον εκ Θεσσαλονίκης στρατό.
Ο Κονδύλης ήθελε την εκτέλεση ενός έμπιστου - πρώην «επίστρατου» - του Ειρηναίου, αλλά ο Μητροπολίτης δεν συμφωνούσε. Το θέμα το έφερε ο Ειρηναίος ψηλά, στη Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης με τηλεγράφημα και προσωπικά στον Βενιζέλο, με ιδιαίτερη επιστολή (σελ. 75).
Τελικά φαίνεται να κρίθηκε ότι οι απόψεις ή οι υπηρεσίες του Μητροπολίτη ήταν πολυτιμότερες εκείνων του Κονδύλη και έτσι είχαμε την απομάκρυνσή του Κονδύλη από τη Χαλκιδική. Ο Κονδύλης όμως δεν τιμωρήθηκε και δεν παρεμποδίσθηκε η περαιτέρω στρατιωτική σταδιοδρομία του. Αυτή είναι μία ένδειξη, ότι ο Κονδύλης εκτελούσε διαταγές ανωτέρων του.
Με την πράξη όμως αυτή της ανάκλησης:
(α) ο Κονδύλης θεωρήθηκε προσωπικά ως ο κυρίως υπεύθυνος της όλης ιστορίας των «επιστράτων» της Χαλκιδικής,
(β) οι χαλκιδικιώτες απαλλάχθηκαν από τη συνέχιση της απαράδεκτης ως άνω πολιτικοστρατιωτικής δραστηριότητας του Κονδύλη και των στρατιωτών του,
(γ) επικράτησε τελικά η άποψη, ότι ο Ειρηναίος είχε τη δυνατότητα να περιορίσει ή και να ματαιώσει τη σκληρή πολιτική δραστηριότητα του Κονδύλη. Αυτό πίστευε τότε η κοινή γνώμη και αυτό πίστευαν και οι άτυχοι «επίστρατοι», που οδηγούνταν στη κρεμάλα ή στο εκτελεστικό απόσπασμα 5
(δ) εμείς τουλάχιστο δεν γνωρίζουμε να υπάρχουν άλλες απόψεις της άλλης πλευρά, δηλ. δεν γνωρίζουμε τις επί του προκειμένου απόψεις του ίδιου του Μητροπολίτη και ο βιογράφος του, δυστυχώς, δεν μας έχει διαφωτίσει επαρκώς πάνω στο λεπτό αυτό θέμα, το οποίο αναμφισβήτητα παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον – ως προς την υστεροφημία του Μητροπολίτη - και θα μπορούσε βεβαίως ν΄αποτελέσει αντικείμενο ιδιαίτερης έρευνας και μελέτης.
Οι «επίστρατοι» κατά τη τραγική στιγμή της εκτέλεσής τους τηρούσαν ψύχραιμη, υπεύθυνη, γενναία πολιτική στάση. Δεν αποκήρυτταν, με τη συμπεριφορά τους, τις πολιτικές πεποιθήσεις τους, δεν κλαψούριζαν, δεν ζητούσαν επιείκεια, αλλά και δεν παρέλειπαν να κατανομάσουν, κατά την εκτίμησή τους, τους υπεύθυνους της τραγωδίας τους. Η στάση τους, στο σύνολό της, ήταν μία υπεύθυνη αξιοσημείωτη πολιτική συμπεριφορά με ύψιστη σημειολογική σημασία. Σε τίποτε δεν υστερούσαν από τους κοντινούς προγόνους τους, εκείνους, που έγραψαν σελίδες ηρωϊσμού στην ελληνική ιστορία το 1821
Η εκ γένει πολιτική συμπεριφορά του Μητροπολίτη Ειρηναίου, παρεξηγημένη ή μη, δεν έμεινε απαρατήρητη. Είχαμε νέα απόπειρα δολοφονίας του (σελ.113). Αυτή τη φορά όμως όχι από τούρκο, αλλά από έλληνα χαλκιδικιώτη, στο Μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας. Ο παρά λίγο δολοφόνος του δεν ήταν καθοδηγούμενος. Η εκδήλωσή του θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ένας γνήσιος πολιτικός αυθορμητισμός - στα άκρα του βεβαίως - μέσα στο κλίμα εκείνων των ημερών.
5. Νερό από τις εξι Βρύσες. Μοναχός Συνέσιος Γενατάς, Α΄Εκδοση, Εκδοση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Χαλκιδικής ,Μάρτιος 2009, σελ. 389
Είχαμε γενικότερα μεγάλη ένταση και αναστάτωση σ΄όλη τη Χαλκιδική με ανάμειξη του ονόματος του Μητροπολίτη.
Οι «επίστρατοι» δεν ήταν κακοί έλληνες. Ούτε ήταν προδότες, όπως ήθελε να τους παρουσιάσει η τότε διοίκηση. Ούτε αρνήθηκαν να κάνουν το καθήκον τους προς την πατρίδα. Αργότερα πολλοί απ΄αυτούς, σε νόμιμο πολιτικό περιβάλλον, με το οποίο προφανώς δεν συμφωνούσαν, σκοτώθηκαν μαχόμενοι για τα ιδανικά του Εθνους μας. Ηταν νομιμόφρονες πολίτες. Απλά δεν είχαν τις ίδιες πολιτικές πεποιθήσεις με τους πολιτικούς διώκτες τους εκείνων των ημερών, που είχαν τότε μία προσωρινή εξουσία στη περιοχή μας.
Η Χαλκιδική είναι τόπος ηρώων, όπως αποδείχθηκε ιστορικά και σε βάθος χρόνου. Και το 1916 δεν υπήρχαν προδότες στη Χαλκιδική, όπως ήθελε να ισχυριστεί, με τις πράξεις της, η τότε Διοίκηση. Ηταν πολιτικά θύματα μιάς ανώριμης προσωρινής εξουσίας
Οι χαλκιδικιώτες δεν είχαν αντιληφθεί έγκαιρα πόσο επιπόλαιο ήτανε το ελληνικό πολιτικό σύστημα εκείνης της εποχής. Πολλοί «επίστρατοι» ταλαιπωρούνταν χωρίς λόγο, «..πολλών επιστράτων ούτε κάν αναχθέντων εις το Δικαστήριον…» λέγει (σελ.75) προς τον Βενιζέλο κατά τον πλέον επίσημο τρόπο ο Μητροπολίτης Ειρηναίος ή ακόμη το χειρότερο παζαρεύονταν ή μη η εκτέλεσή τους. Ηταν όλοι τους πολιτικά θύματα μιάς αφάνταστης προσωρινής πολιτικής μισαλοδοξίας της εξουσίας, εκείνης της περιόδου, στη Χαλκιδική.
Πολλοί από τους «επίστρατους» κρεμάστηκαν ή εκτελέστηκαν σε κοινή θέα στις ίδιες θέσεις, όπως επί τουρκοκρατίας, εν ψυχρώ, στο όνομα της εξουσίας αυτής. Στο πλατάνι της κεντρικής πλατείας του Πολυγύρου ή στο εξωκλήσι του Αγίου Βλασίου
Με τις κατακλισμιαίες όμως εξελίξεις, που σύντομα ακολούθησαν, όλοι ξεχάσανε τα γεγονότα της Χαλκιδικής και οι «επίστρατοι» έμειναν τελικά με το στίγμα του προδότη ή του κακού έλληνα, ως ήθελε η προσωρινή τότε εξουσία και όχι ως πολιτικά θύματα απερίσκεπτων πολιτικών αποφάσεων, όπως ήταν η πραγματικότητα.
Ο διώκτης τους (ο Κονδύλης) ενώ υπηρέτησε στην αρχή με αφάνταστο φανατισμό μία πολιτική ιδεολογία, σε βάρος των Χαλκιδικιωτών, περί το τέλος της ζωής του άλλαξε τακτική. Τώρα εξυπηρετούσε με τον ίδιο φανατισμό την αντίθετη πολιτική ιδεολογία για να μετεξελιχθεί τελικά σ΄έναν από τους μεγάλους Ηρακλειδείς του Βασιλικού Θεσμού και να ονομαστεί κορυφαίος πολιτικός, εξυπηρετώντας στα άκρα το Στέμα.
Στη Χαλκιδική όμως είχε επιλέξει το ρόλο του Σαούλ και τα θύματά του έχουν ακόμη το χαρακτηρισμό του «προδότη» και δεν έχει αποκατασταθεί ακόμη η υστεροφημία τους, ενώ ο ίδιος ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε για την υστεροφημία των θυμάτων του ή γιά τα προβλήματα των οικείων τους, ούτε στο αποκορύφωμα της πολιτικής παντοδυναμίας του.
Είναι δε γνωστό, ότι η όλη αυτή ιστορία των «επίστρατων» επηρέασε για 10-ετίες την πολιτική συμπεριφορά των Χαλκιδικιωτών.
Είναι νομίζουμε καιρός πλέον, ύστερα από 100 χρόνια, να δικαιωθούν οι «επίστρατοι» και κυρίως αυτοί που εκτελέστηκαν ή απαγχονίστηκαν. Είναι θέμα πολιτικής δικαιοσύνης και προπαντός θέμα πρωτοβουλιών, υγειών αντανακλαστικών των πολιτικών αρχόντων της περιοχής μας. Τη δικαίωση αυτή των «επιστράτων» την οφείλουμε όλοι όχι μόνο προς τους άτυχους αυτούς συμπατριώτες μας, αλλά και προς στη Χαλκιδική και στην ιστορία της. Πολιτικά σφάλματα γίνονται. Η εμμονή όμως σ΄αυτά ή η ωραιοποίησή τους και μάλιστα ύστερα από 100 χρόνια δεν δείχνει πολιτική ωριμότητα
Μετά την απομάκρυνση του Κονδύλη η ταραχή κόπασε. Αποκαταστάθηκε η νόμιμη εξουσία. Τελειώνει τώρα ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Ακολουθούν οι μεγάλες αγωνίες του Εθνους και έρχεται σιγά σιγά η ημερομηνία της 23-11-1921. Είναι η ημερομηνία εκλογής νέου Πατριάρχη στη Κωσταντινούπολη. Είναι η τελευταία ευκαιρία να εκπληρωθεί το όνειρο και οι αγώνες ζωής του Μητροπολίτου Ειρηναίου, να γίνει Οικουμενικός Πατριάρχης
Ο Μητροπολίτης Ειρηναίος προετοιμαζόμενος για την εκλογή του σε Πατριάρχη στέλνει στο Παρίσι, στον εκεί ευρισκόμενο αυτοεξόριστο Βενιζέλο, την από 21-4-1921 ενθουσιώδη και κολακευτική στα άκρα επιστολή του (σελ.201), χωρίς όμως και να ζητάει οιαδήποτε εκδούλευση.
Η επιστολή αυτή ήταν και το κύκνειο άσμα της πολιτικής δραστηριότητας του Ειρηναίου
Με την επιστολή του αυτή ο Μητροπολίτης ήθελε προφανώς, στις κρίσιμες εκείνες ώρες του, να υπενθυμίσει στον έκπτωτο τότε Βενιζέλο πόσο πιστά υπηρέτησε την πολιτική του, πολλές φορές καθ΄υπέρβαση, ίσως, και του αρχιερατικού λειτουργήματός του, ερχόμενος σε σύγκρουση όχι μόνο με τους χαλκιδικιώτες αλλά και με την Ιεραρχία της Ελλάδος.
Ενώ οι λοιποί Μητροπολίτες της Ιεραρχίας της Ελλάδος αφόριζαν το Βενιζέλο αυτός (ο Ειρηναίος) υποστήριζε τη πολιτική του Βενιζέλου με μεγάλη συνέπεια.
Ηρθε λοιπόν τώρα η ώρα - κατά την άγγραφη ηθική της λογικής - ν΄ανταποδόσει και ο Βενιζέλος τις προσφερθείσες - προς τον ίδιο και προς την Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης – εκδουλεύσεις του Ειρηναίου.
Δεν γνωρίζουμε τι συνέβη. Ο Βενιζέλος δεν του απάντησε στην ενθουσιώδη στα άκρα ως άνω επιστολή. Ισως έτσι να του έλεγε (του Ειρηναίου), ότι δεν μπορούσε να κάνει τίποτε με την εκλογή του σε Πατριάρχη, οι δε τούρκοι, αντίθετα, δεν φάνηκε ν΄αντιδρούσαν σε μία τέτοια εκλογή (σελ.110)
Ο βιογράφος του Ειρηναίου απέδωσε (σελ. 110) την αποτυχία της εκλογής εκείνης σε Πατριάρχη στην απροκάλυπτο επέμβαση των «εν Κων/πόλει αμυντόρων Ελλήνων αξιωματικών ων ηγείτο, ο δυσμενής προς αυτόν, λόγω των εν Χαλ/κή γεγονότων του 1917, Κονδύλης….»
Ο Κονδύλης φαίνεται να μη ξέχασε την παλαιότερη διένεξη, που είχε με τον Μητροπολίτη ως και την ανάκλησή του από τη Χαλκιδική, εξ αιτίας του Ειρηναίου, με αποτέλεσμα να θεωρηθεί τελικά αυτός (ο Κονδύλης) υπεύθυνος για την όλη τραγική ιστορία των «επίστρατων» και όχι η Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης, ως θα έπρεπε εκ των πραγμάτων. Ηρθε λοιπόν τώρα η ώρα του Κονδύλη ν΄ανταποδόσει τα ίδια
Αλλη αιτία της μη εκλογής ίσως να ήταν η αλλαγή του πολιτικού σκηνικού στην Αθήνα. Ο Βενιζέλος είχε απομακρυνθεί από την Κυβέρνηση και από την Ελλάδα, ο δε Ειρηναίος είχε εκτεθεί υπέρμετρα πολιτικά, γεγονός που φαίνεται να εκμεταλλεύτηκαν εις βάρος του κύκλοι του Πατριαρχείου
Αργότερα έγινε μία προσπάθεια ικανοποίησης του Ειρηναίου. Να μετατεθεί σε άλλη προβεβλημένη μητρόπολη μέσα στον ελλαδικό χώρο, αλλά ο Μητροπολίτης Ειρηναίος απάντησε «Αφήσατε αυτά, θα αποθάνω ως Κασσανδρείας ή ως Πατριάρχης και τίποτε άλλο» (σελ. 112)
Είναι πλέον ηλικίας άνω των 60 ετών. Πολλά τότε για την εποχή του και προφανώς απογοητευμένος(σελ.112). Πολλές φορές η πολιτική επιφυλάσσει τέτοιες απογοητεύσεις σε πρωταγωνιστές της.
Εκτοτε ο Μητροπολίτης Ειρηναίος ησύχασε. Περιορίστηκε στα εκκλησιαστικά του καθήκοντα. Αυτό όμως δεν τον εμπόδισε αργότερα, δοθείσης ευκαιρίας (περί το 1930), να εκφράσει δημοσίως την αντίθεσή του σε γενικότερη πολιτική απόφαση του Βενιζέλου (σελ.116), όντας τότε πρωθυπουργός.
Τα περισσότερα από τοπικά στελέχη των Φιλελευθέρων φαίνεται να τήρησαν και αυτά κάποιες πολιτικές αποστάσεις από το Μητροπολίτη. Το ίδιο έκανε και ο γνωστός πολιτικός σύμβουλος του (του Μητροπολίτη Ειρηναίου), ο Νικ. Τραγανός. Αυτός σταδιοδρόμησε πλέον επιτυχώς στην αντίθετη πολιτική παράταξη, στο Λαϊκό κόμμα. Το πολιτικό κλίμα στη Χαλκιδική δεν ευνοούσε άλλη επιλογή
Η πολιτική θύελλα κόπασε. Οι Χαλκιδικιώτες όμως ταλαιπωρήθηκαν και έχασαν πολλά
Εκτοτε η όλη αυτή, πολύ αξιόλογη και τραγική ιστορία δεν αποσιωπήθηκε μόνο αλλά περιέργως έγιναν και γίνονται ακόμη και σήμερα μεγάλες προσπάθειες ωραιοποίησης ή αλλοίωσής της είτε από ανόητη κομματική αγκύλωση είτε από φόβο να θιγούν τα κακώς κείμενα παλαιοτέρων εποχών είτε ακόμη από μικροσυναισθηματισμούς κατά την παρουσίαση ιστορικών γεγονότων.
Αξιζει να σημειωθεί, ότι και ο στρατοδίκης του Κονδύλη σταδιοδρόμησε ως δικηγόρος αργότερα στον Πολύγυρο. Ισως να είναι και αυτό ένα μέτρο της επιβληθείσης ή επιτευχθείσης τότε αλλοίωσης των πραγματικών περιστατικών
Μεταξύ άλλων και προς ενημέρωση θα θέλαμε να σημειώσουμε, ότι ο Μητροπολίτης Ειρηναίος θεωρείται ακόμη και σήμερα από πολλούς, ότι ήταν μεγάλος Μακεδονομάχος καίτοι εμείς σε καμία εγκυκλοπαίδεια ή σε άλλα συναφή ιστορικά βιβλία δεν είδαμε να μνημονεύεται ή να περιγράφεται η δραστηριότητά του αυτή, πλήν εκείνων βεβαίως, που αναγράφονται στη γνωστή «Βιογραφία του Μητροπολίτου Ειρηναίου» του Παν. Στάμου.
Ο Δήμος Πολυγύρου αναγνωρίζοντας τώρα την προσφορά του Μητροπολίτη Ειρηναίου προς τους κατοίκους του Πολυγύρου και της Χαλκιδικής, προέβη, πολύ πρόσφατα περί το 2005, σε δύο τιμητικές προς το πρόσωπο του διακρίσεις:
Πρώτο ανάρτησε τη φωτογραφία του - είναι και η μοναδική – και μάλιστα σε μεγάλο σχήμα. Την τοποθέτησε δε σε περίοπτο θέση, μέσα στην αίθουσα συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Πολυγύρου. Περιέργως όμως η σύντομη λεζάντα κάτω από τη φωτογραφία γράφει απλώς «Κτίτωρ του κτιρίου αυτού» και τίποτε άλλο.
Ξέρουμε όμως από το γνωστό βιβλίο του Παν. Στάμου «Ο Μητροπολίτης Κασσανδρείας Ειρηναίος, Βιογραφία», ότι το κτίριο αυτό, ως και πολλά άλλα σχολεία κτίστηκαν εκείνη την εποχή και αργότερα από χρήματα – και μάλιστα πολύ αξιόλογα - των κισλάδων (ενοικίαση χειμερινών βοσκοτόπων), τα οποία παραχώρησαν στη Μητρόπολη Κασσανδρείας και Πολυγύρου με ομόφωνη απόφασή τους, οι κάτοικοι της περιοχής μας 6 , ελεύθερα και ανεξέλεγκτα για 38 χρόνια,
Εν πάση περιπτώσει εμείς ακόμη δεν βρήκαμε απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου ή άλλο σχετικό έγγραφο του Δήμου Πολυγύρου που να δικαιολογεί την ανάρτηση της φωτογραφίας του Μητροπολίτου Ειρηναίου στην αίθουσα συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Πολυγύρου, γεγονός που χρειάζεται βεβαίως να διευκρινιστεί αρμοδίως και τούτο προς χάριν της σοβαρότητας της γενομένης πράξης, της διάκρισης.
β. Η δεύτερη τιμητική διάκριση προέρχονταν πάλι από το Δήμο Πολυγύρου, ο οποίος με δαπάνες του, προέβη, στην τέταρτη ανατύπωση του Βιβλίου του Παν. Στάμου της Βιογραφίας του Μητροπολίτου Ειρηναίου. Τίποτε το μεμπτό
Στο έσω όμως εξώφυλλο της έκδοσης αυτής υπάρχει μία αφιέρωση ότι η ανατύπωση του βιβλίου είναι «ευλαβές Μνημόσυνο επί τη 93η Επέτειο της υπ΄αυτού (του Ειρηναίου) Απελευθερώσεως του Πολυγύρου εκ του Τουρκικού Ζυγού (22-10-1912)».
Είναι φανερό ότι η διατύπωση του κειμένου της αφιέρωσης είναι εσφαλμένη. Η Χαλκιδική και ο Πολύγυρος απελευθερώθηκαν από τον ελληνικό στρατό το 1912. Ο Ειρηναίος με πιστό φίλο του - τον Αθανάσιο Σαμαρά - σε δευτερεύοντα ίσως ρόλo απλώς οδήγησαν με ασφάλεια έξω του Πολυγύρου, στις παρυφές του, την ύστατη στιγμή - λίγο πριν από την άφιξη του ελληνικού στρατού και της διαφαινόμενης κατάρρευσης της τουρκικής διοίκησης - τους τελευταίους τούρκους στρατιωτικούς και πολιτικούς υπαλλήλους, που ήταν ακόμη εγκλωβισμένοι ακόμη στο Πολύγυρο.
6. Η πρώτη πολιτική δραστηριότητα σε Πολύγυρο και Χαλκιδική. Μία συνοπτική αναδρομή. Αθαν. Τσαμουρτζής. www.aetoshal@gmail.com, της 15-1-2014, www.respentza.@gmail.com, της 15-1-2014. Ta-anilia@gmai;.com της 16-1-2014
Με το κείμενό μας αυτό θίξαμε κατά βάση ένα θέμα πολύ δύσκολο, λεπτό και δυσάρεστο της πρόσφατης ιστορίας μας. Πολλοί θέλουν να ξεχαστεί. Να μπεί το θέμα κάτω από το χαλί. Αφησε όμως πολλά στίγματα και αναμνήσεις και δεν μπορεί να γίνει αυτό.
Δεν είχαμε μία απλή πολιτική διώξη, έστω και σε μεγάλη έκταση, μία από τις τόσες, που γνώρισε ο τόπος. Εδώ δημιουργήθηκε η εντύπωση, ότι πετάξανε στο χαλκιδικιώτη τη ρετσινιά του προδότη ή του κακού πολίτη για να δικαιολογηθούν στη περιοχή μας πολιτικές δολοφονίες και ασχήμιες μεγάλης έκτασης της εποχής εκείνης. Η ρετσινιά αυτή δυστυχώς εξακολουθεί να πλανάται, αδίκως, πάνω από τη περιοχή μας
Προέχει η πλήρης διευκρίνιση των γεγονότων της ταραγμένης αυτής περιόδου, που σημάδεψαν τη Χαλκιδική. Να λεχθούν επιτέλους τα πράγματα με το όνομά τους. Θα είναι μία προσπάθεια εύρεσης των πραγματικών περιστατικών μιάς ιστορικής περιόδου και αποκατάστασης της υστεροφημίας πολλών και των χαλκιδικιωτών ιδιαίτερα.
Για την υποστήριξη της προσπάθειας αυτής προέχει τα αρχεία εκείνης της εποχής να δημοσιοποιηθούν. Να γίνουν προσβάσιμα και ιδιαίτερα εκείνα της Μητρόπολης Κασσανδρείας και Πολυγύρου ως και εκείνα της προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης, που αφορούν βεβαίως τη Χαλκιδική
Σήμερα περιέργως τα αρχεία της Μητροπόλεως Κασσανδρείας και Πολυγύρου ευρίσκονται στην κατοχή του Δήμου Πολυγύρου. Κάπου θα είναι καταχωνιασμένα και προφανώς λησμονημένα. Κανείς όμως δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται. Το γεγονός αυτό ίσως να βολεύει μερικούς. Ν΄ απαξιώνονται δηλ. ή να καταστρέφονται τα σπουδαία αυτά αρχεία, με την αδιαφορία και σιωπή.
Είναι όμως υψίστης σημασίας όχι μόνο για την ιστορία των «επιστράτων» αλλά και για το Πολύγυρο, τη Χαλκιδική γενικότερα, γιά την πρόσφατη ιστορία του τόπου μας. Πρέπει να ψηφοποιηθούν και να τακτοποιηθούν ή τουλάχιστο να επιστραφούν στο φυσικό τους φορέα, στη Μητρόπολη Κασσανδρείας και Πολυγύρου. Εκεί ασφαλώς θα έχουν καλύτερη τύχη. Αυτό μας έχει διδάξει η ιστορία του αρχείου αυτού.
Ετσι όμως τίθεται και ένα άλλο μείζον θέμα. Η συγκέντρωση, ταξινόμηση και η διάθεση στους μελετητές των συναφών αρχείων, εκείνης της περιόδου, όλων των πόλεων της ευρύτερης περιοχής μας. Η Χαλκιδική είχε τότε τη μεγαλύτερη πυκνότητα ελληνικού πληθυσμού και συνεπώς η συγκέντρωση των αρχείων αυτών αποτελεί έργο υψίστης σημασίας για την ιστορία της Χαλκιδικής και για την πολιτιστική της κληρονομιά.
Το έργο είναι αναμφίβολα μεγάλο. Για να γίνει αυτό απαιτείται η δημιουργία ενός ειδικού Φορέα. Ο Φορέας αυτός Μελέτης της Τοπικής μας Κληρονομιάς πρέπει να έχει σοβαρή συγκρότηση και να έχει τη δυνατότητα οργάνωσης ημερίδων και συνεδρίων κύρους. Το Ιδρυμα αυτό χρειάζεται και για πολλούς άλλους συναφείς σκοπούς για τους οποίους πολλοί έχουν ομιλήσει, αλλά δυστυχώς τίποτε δεν έγινε μέχρι σήμερα.
Ισως οι επικείμενες δημοτικές εκλογές ν΄αποτελούν τον κατάλληλο εφαλτήριο για την προώθηση του έργου αυτού. Να γίνει ένα από τα πρώτα θέματα της εκλογικής διαδικασίας. Πρόκειται αναμφίβολα για μία πολύ χρήσιμη πολιτιστική δραστηριότητα, χωρίς καμία ουσιαστική δαπάνη, τουλάχιστο στην εκκίνησή της 7
Είναι προφανώς θέμα μεγάλης σπουδαιότητας και πρέπει να τύχει της δέουσας προσοχής από τους δημοτικούς και άλλους πολιτικούς παράγοντες της περιοχής μας
Είναι προπαντός ένα γενικότερο θέμα ωρίμανσης της πολιτικής μας συμπεριφοράς και διαφύλαξης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
7. Εθνολογικό Μουσείο Πολυγύρου-Τοπικό αλλά μεγάλης Εθνικής Σημασίας-Προτάσεις για μία εκκίνηση. Αθανάσιος Τσαμουρτζής, www.ta-anilia@gmail.com. της 20-4-2012
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου