Το Ευπαλίνειο Ορυγμα

Της Μαίρης Αδαμοπούλου

Κρυμμένα αρχαία μυστικά

Βρίσκονται προσεκτικά τοποθετημένα σε προθήκες. Μπορεί να έχουμε περάσει δεκάδες φορές από μπροστά τους και όμως δεν έχουμε σταθεί να «ακούσουμε» τα μυστικά τους. Πολύτιμα εκθέματα μουσείων – διάσημα ή εντελώς «άγνωστα» – και μνημεία ανά την Ελλάδα που έχουν να διηγηθούν μια κρυμμένη ιστορία. Μια ιστορία που δεν φαίνεται με την πρώτη ματιά, δεν γράφεται στις λεζάντες, δεν μπορεί να τη διαβάσει κάποιος παρά μόνο αν έχει στο πλευρό του έναν ξεναγό ή έναν εξειδικευμένο επιστήμονα.

Η στήλη αυτή θέλει να επισημάνει εκείνα τα αντικείμενα και τα μνημεία που έχουν ιδιαίτερη ιστορία. Να ρίξει φως σε όσα δεν φαίνονται.
Να ασκήσει το μάτι να προσέχει τις λεπτομέρειες. Και να δώσει αφορμή για ακόμη μία επίσκεψη στα μουσεία. Σειρά σήμερα έχει το Ευπαλίνειο Ορυγμα στη Σάμο, το τούνελ ενός τολμηρού μηχανικού του 6ου αιώνα π.Χ., που ακόμη και σήμερα εντυπωσιάζει ειδικούς και μη.

Σήμερα μοιάζει με παιχνίδι για τους μηχανικούς που έχουν στα χέρια τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, εξελιγμένα όργανα μέτρησης, τελευταίας τεχνολογίας εργαλεία και αιώνες συσσωρευμένης γνώσης στα χέρια τους. Ομως μια υπόγεια σήραγγα για την κατασκευή της οποίας έπρεπε να τρυπηθεί ένα βουνό με μόνα όπλα τους υπολογισμούς ενός πρωτοπόρου και τολμηρού μηχανικού του 6ου αιώνα π.Χ. και μοναδικά εργαλεία για τους εργάτες το καλέμι και το σφυρί, μόνο ως θαύμα μπορεί να λογιστεί.

Το Ευπαλίνειο Ορυγμα στη Σάμο αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα τεχνικά έργα της αρχαιότητας που ακόμη και σήμερα προκαλεί την έκπληξη και τον θαυμασμό ειδικών και μη, καθώς συνδυάζει στοιχεία γεωμετρίας, τοπογραφίας, γεωδαισίας και οπτικής.

Η ανάγκη, και συγκεκριμένα η λειψυδρία, γέννησε το έργο που χρειάστηκε δέκα χρόνια για να ολοκληρωθεί (αποδίδεται στα χρόνια της τυραννίας του Πολυκράτη, στη δεκαετία 530-520 π.Χ.).
Μια πηγή εκτός της πόλης της Σάμου μπορούσε να λύσει το πρόβλημα, βρισκόταν όμως σε λάθος θέση: πίσω από τη ράχη του υψώματος που προστάτευε την πόλη προς Βορρά, την Αμπελο.

Το στοίχημα για τον Ευπαλίνο - τον γιο του Ναυστρόφου από τα Μέγαρα - που ανέλαβε να δώσει λύση στο πρόβλημα ήταν διπλό: πρώτον έπρεπε να κατασκευάσει έναν αγωγό που θα οδηγούσε το νερό από τη σημερινή πηγή των Αγιάδων στην πόλη της αρχαίας Σάμου διά μέσου του βουνού. Και δεύτερον το έργο θα έπρεπε να μην μπορεί να εντοπιστεί από ενδεχόμενους εχθρούς.

Το μήκος του υπόγειου υδραυλικού έργου φτάνει τα 1.800 μ. και κατασκευάστηκε σε τρεις φάσεις: το τμήμα από την πηγή ώς τη βόρεια πλευρά του βουνού (859 μ.) το τμήμα διά μέσου του βουνού (1.035 μ.) και ο αγωγός που διέσχιζε την πόλη στη νότια πλαγιά του βουνού ώς τη δεξαμενή της πόλης (520 μ.).

Δύο είναι οι αρχές που ακολούθησε ο Ευπαλίνος για να σχεδιάσει το έργο του. Πρώτον επέλεξε να σκάψει ταυτοχρόνως και τα δύο άκρα του βουνού ώστε να κερδίσει χρόνο και δεύτερον να δημιουργήσει ένα οριζόντιο τούνελ ώστε να αποφύγει την πιθανότητα να συναντήσει υπόγεια ύδατα και να είναι πιο εύκολη η συνάντηση των δύο τμημάτων.

Για να μπορέσει να εργαστεί, αρχικά εκτιμάται ότι όρισε με κοντάρια σκόπευσης μία ευθεία επάνω στο βουνό και μία οριζόντια γραμμή γύρω του, ώστε να δώσει την κατεύθυνση της πορείας του ορύγματος, αλλά και ένα κοινό επίπεδο, ενώ τόσο για τον σχεδιασμό όσο και για την υλοποίηση υπολογίζεται ότι δούλεψε με τη βοήθεια του νερού της πηγής και σκοπευτικού οργάνου.

Το δυσκολότερο τμήμα του έργου ήταν η υπόγεια σήραγγα που θα διανοιγόταν μέσα στο βουνό. Ο Ευπαλίνος επέλεξε να τρυπήσει το βουνό σε ύψος 55 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας και 180 μ. κάτω από την κορυφή του. Στα άκρα η σήραγγα ήταν ευθύγραμμη, ενώ στο κέντρο πολυγωνική λόγω μιας φυσικής στοάς που σχηματιζόταν στο εσωτερικό του βράχου. Οταν, δε, έφτασε η στιγμή οι δύο σήραγγες μέσης διατομής 1,80x1,80 μ. να συναντηθούν μέσα στο βουνό, διαπιστώθηκε πως η απόκλιση ήταν μόλις 40 εκ. στο ύψος και 70 εκ. στο πλάτος.

Πηγή: Τα Νέα