Το δράμα της Ιμβρου

Οι «φρικιαστικές» συνθήκες βίαιου εκτουρκισμού του ελληνικού νησιού τη δεκαετία του 1960

Της ΦΩΤΕΙΝΗΣ ΤΟΜΑΗ

ΔΕΝ ΕΙΧΕ καν προλάβει να στεγνώσει το μελάνι από την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης όταν με ευθύνη της τουρκικής πλευράς άρχισαν να παραβιάζονται οι διατάξεις της. Πρώτες στο στόχαστρο μπήκαν οι μειονότητες της Ιμβρου και της Τενέδου, όπου δεν εφαρμόστηκε ποτέ το άρθρο 14 περί τοπικής αυτονομίας τους. Την ίδια τύχη δεν απέφυγε και ο Ελληνισμός της Πόλης.

Αλλοτε με νομοθετικά μέτρα ή απλές διοικητικές πράξεις, συχνότερα όμως διά της βίας, οι τουρκικές αρχές άσκησαν πολλών ειδών πιέσεις στα άτομα και στα ιδρύματα της ομογένειας στοχεύοντας κυρίως στο να περιορισθεί ή αποκοπεί κάθε σχέση της με το Πατριαρχείο έτσι ώστε να περιέλθει ο έλεγχος της διαχειρίσεως των μειονοτικών ιδρυμάτων (βακούφια) σε πρόσωπα επιλεγόμενα από την τουρκική διοίκηση, οδηγώντας σε επαγγελματικό μαρασμό τους ομογενείς, οι οποίοι γι΄ αυτόν τον λόγο αργά ή γρήγορα θα αναγκάζονταν να εγκαταλείψουν τη χώρα.

Η φράση του πρέσβη ε.τ. Βύρωνα Θεοδωρόπουλου, βαθέος γνώστη των ελληνοτουρκικών σχέσεων, στο βιβλίο του «Οι Τούρκοι και εμείς» πως «η σημερινή αντιπαράθεση Ελλήνων και Τούρκων έχει βαθιές ρίζες στα γεγονότα εκείνης της εποχής» αποτελεί το κλειδί στην ερμηνεία των σχέσεων των δύο λαών ως σήμερα.

Η σχέση των συγκοινωνούντων δοχείων μεταξύ εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής της γείτονος, όπως επισημάνθηκε στο προηγούμενο περί Ιμβρου άρθρο, οδήγησε στο στόχαστρο των τουρκικών διωγμών εις βάρος της ελληνικής ομογένειας στη δεκαετία του 1960, με αφορμή το Κυπριακό, τους φιλήσυχους Ιμβρίους, όπως και τους κατοίκους της γειτονικής Τενέδου, γεωργούς και κτηνοτρόφους στην πλειονότητά τους, άρρηκτα δεμένους με τη γη και την αγροτική οικονομία των δύο νησιών.

Είχαν προηγηθεί τα θλιβερά γεγονότα του μαύρου Σεπτέμβρη του έτους 1955 σε Σμύρνη και Κωνσταντινούπολη και ο δυσμενής απόηχος από την έκταση που είχαν λάβει στον διεθνή Τύπο απαιτούσε νέες πρακτικές και μεθοδεύσεις από πλευράς των τουρκικών αρχών όσον αφορά την εξαφάνιση κάθε ελληνικού στοιχείου, που, σημειωτέον, εξακολουθούσε να παραμένει η συντριπτική πλειονότητα των δύο συγκεκριμένων ακριτικών νησιών του Αιγαίου.

Χαρακτηριστικό είναι το άρθρο του δημοσιογράφου Καντιρτζάν στην εφημερίδα «Τερζουμάν», στο φύλλο της 21ης Ιουνίου 1966: «Ιμβρος, ήτις ευρίσκεται εις στόμιον Δαρδανελλίων,είναι μία Τουρκική Νήσος. Εν εκ των σφαλμάτων Λαϊκού Κόμματος μετά Λωζάννην απετέλεσεν η κατά έτος 1930 σύναψις της γρουσούζικης (sic!) εκείνης Εμπορικής Συμφωνίας (σ.σ.: εννοεί τη συμφωνία που καλή τη πίστει υπέγραψε ο Ε. Βενιζέλος με τον Κεμάλ στην Αγκυρα) με Ελληνας,δι΄ ης εξεχωρήθησαν προνόμια εις Ελληνας Κωνσταντινουπόλεως.Επόμενη Κυβέρνησις ηκολούθησεν ιδίαν οδόν, εκχωρήσασα ανάλογα προνόμια εις Ρωμιούς Νήσου Ιμβρου.

Ανταμοιβή προνομίων τούτων υπήρξε η συνεχιζόμενη τραγωδία Κύπρου. Ρωμιοί εφόνευσαν εκεί αθώους Τουρκοπαίδας, ταλαίπωρους γυναίκας και κορασίδας, δυστυχείς γέροντας και ηρωικούς νέους και παρ΄ ολίγον θα εξετέλουν ομαδικώς 120.000 Τούρκους. Με τραγωδίαν ταύτην απεδείχθη δι΄ άλλην μίαν φοράν ότι δεν γίνεται γούνα από δέρμα χοίρου και φίλος από Ελληνα». Τορπιλίζοντας έτι περαιτέρω τη φωτιά που είχαν ανάψει τα επεισόδια σε Μανσούρα και Κόκκινα στην Κύπρο, ο αρθρογράφος έφθανε στο σημείο να κατηγορήσει επί εσχάτη προδοσία τους Ιμβρίους, οι οποίοι, απελπισμένοι από τις εις βάρος τους τουρκικές θηριωδίες, απηύθυναν έκκληση στην ελληνική κυβέρνηση να επιληφθεί της υποθέσεώς τους.

«Ρωμιοί Ιμβρου, πληροφορούμεθα τώρα,έχουν εκπροσώπους εις Αθήνας.Εκεί κατήγγειλον Τουρκικήν Κυβέρνησιν εις Ελληνικήν και ζητούν από Τούρκον Υπουργόν Εξωτερικών απάντησιν εις 11 ερωτήματα.Ρωμιοί Ιμβρου όμως είναι Τούρκοι πολίται.Είθε να είχαν γκρεμισθεί εν καιρώ και να μην ήσαν. Κυβέρνησις Τούρκων αυτών πολιτών ευρίσκεται μήπως εις Αθήνας;Εάν ναι, τι δουλειά έχουν εις Ιμβρον;». Και πα ρακάτω σε άλλο σημείο: «...Ενέργεια εκπροσώπων Ρωμιών Ιμβρου αποτελεί προδοσίαν. Σκοπός των είναι σαφής. Επιθυμούν δι΄ ισχυρισμών περί καταπιέσεώς των υποκινήσουν Χριστιανικόν κόσμον κατά Τουρκίας. Σκοπεύουν, δηλαδή, προκαλέσουν νέον Κυπριακόν ζήτημα, σύνδεσίν των μεΕλλάδα» (ΑΠ 1934, Ν. Καρανδρέας, Γ. Πρόξενος από Κωνσταντινούπολη).

Από τα κείμενα δύο πολυσέλιδων εκκλήσεων της «επί τούτω εξουσιοδοτηθείσης Επιτροπής των Ιμβρίων», επικεφαλής της οποίας ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος, προς τον Πρόεδρο της Ελληνικής Κυβερνήσεως Στ. Σοφιανόπουλο, βεβαίως καμία ανάλογη πρόθεση δεν προέκυπτε. Αντιθέτως, ξεδιπλωνόταν σε όλες τις τραγικές του πτυχές το δράμα των Ιμβρίων, οι οποίοι για λόγους στοιχειώδους προστασίας τους από την περαιτέρω μήνιν των τουρκικών αρχών ζητούσαν «όπως τα υποβαλλόμενα ενυπόγραφα έγγραφα χαρακτηρισθούν ως άκρως απόρρητα και εμπιστευτικά, επιμελώς δε αποφευχθεί πάσα δημοσιότης της παρούσης ακροάσεως όσον και του παρόντος διαβήματος εν τω συνόλω του» (2 Ιουλίου 1966).

Η διαρροή ωστόσο της είδησης ότι οι Ιμβριοι έγιναν δεκτοί από τον Πρόεδρο της ελληνικής κυβερνήσεως, όπως προκύπτει από τον θόρυβο που προκάλεσε η συγκεκριμένη διαρροή στα τουρκικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, παραμένει υπό έλεγχο.

Η εφημερίδα «Γενί Γκαζετέ», αρχομένου του μηνός Ιουλίου 1966, εγκαινίασε σειρά δημοσιευμάτων περί Ιμβρου, «της τουρκικής νήσου με 6.000 κατοίκους και... 600 μονάς!», διά των οποίων ο συντάκτης τους Σαλίχ Ουιγκούρ επεδίδετο στην ξέφρενη συγγραφή ενός καθ΄ όλα μυθοπλαστικού σεναρίου ότι «τα εν τη νήσω 12.287 κτήρια και 29.662 οικόπεδα και αγροί αποτελούν,σύμφωνα με έξι επιθεωρητάς της Γενικής Επιθεωρήσεως Εβκαφίου, εν τω συνόλω των βακούφια του Σουλτάνου Σουλεϋμάνκαι ότι Ρωμιοί τα απέκτησαν με διαφόρους απάτας».

Μάλιστα ο αρθρογράφος μιλούσε για «Ρωμιούς οίτινες έβαλον χέρι διά πλαστών εγγράφων εις περιουσίας Τούρκων, οίτινες απέθανον άκληροι», φθάνοντας στο σημείο να χαλκεύσει ακόμη και... απόβαση ελλήνων πειρατών στο νησί μετά την Επανάσταση στον Μοριά, οι οποίοι διέπραξαν σειρά εγκλημάτων, για την εξακρίβωση των οποίων «... διενεργούνται έρευναι προς ανεύρεσιν αποδεικτικών στοιχείων!» (ΑΠ 2180, 9 Ιουλίου 1966, Ν. Καρανδρέας).

Στον αντίποδα της τουρκικής αρθρογραφίας που μετέδιδε τέτοιου είδους επαίσχυντες δήθεν αποκλειστικότητες και παρά την ελεγχόμενη πρόσβαση ξένων δημοσιογράφων στο νησί, βρέθηκαν εκτενή άρθρα του αμερικανού δημοσιογράφου Μac Lure, ο οποίος δεν διέφυγε τη χλεύη των Τούρκων. Η εφημερίδα «ΑΚΙΣ», στο φύλλο της στις 9 Ιουλίου 1966 με τίτλο «Είς Αμερικανός εις Ιμβρον», έγραφε: «Πρότινος έφθασεν εις λιμένα Καλέκιοϊ (Κάστρο) Ιμβρου είς υψηλός Αμερικανός, κόμη οποίου ήτο ψιλοκομμένη ως ακριβώς εν Βιετνάμ Αμερικανών στρατιωτών». «Εις Σχοινούδιον» έγραφε η «ΑΚΙΣ» «ως αναφέρει ο Αμερικανός δημοσιογράφος, είς Ρωμηός ηλικίας 64 ετών εδήλωσεν εις αυτόν ότι όταν μισοί κοιμούνται, άλλοι μισοί κρατούν βάρδιαν.

Κατά τον ανταποκριτήν του Αssociated Ρress, Ρωμηοί είναι τόσον δυστυχείς ώστε όταν ο ίδιος έφευγε από κάποιο χωρίον, γυνή τις εφώναζε “πάρτε μας μαζί σας”, άλλοι τον παρακαλούσαν “μη μας αφήνετε” και είς ανήρ εφώναξεν “ενημερώσατε περί αυτών όλον τον κόσμον”». Κατά την ίδια εφημερίδα, «οι εντυπώσεις του Αμερικανού δημοσιογράφου εδημοσιεύοντο ήδη εις πολλά μέρη του κόσμου και η ελληνική προπαγάνδα αποκτά έν ισχυρόν όπλον».

Στην πραγματικότητα, όπως απεδείχθη, κανένα όπλο δεν ήταν ισχυρό απέναντι στην τουρκική αποφασιστικότητα να «κλείσει» το κεφάλαιο της Ιμβρου βάσει ενός «αριστοτεχνικού σχεδίου μεγάλης σατανικής εφευρετικότητος», στην εφαρμογή του οποίου «ωχριούν οι μεσαιωνικοί βανδαλισμοί», όπως αναφερόταν στο υπόμνημα της Επιτροπής Ιμβρίων. Ετσι, μεταξύ θέρους 1964 και 1966, όταν το σχέδιο είχε σχεδόν ολοκληρωθεί, τα μέτρα προέβλεπαν:

α) Αρχικά, με πρόσχημα ενδεχόμενη στρατιωτική αναμέτρηση με την Ελλάδα, την εγκατάσταση τάγματος στρατού με βαρύ οπλισμό σε στρατόπεδο απαλλοτριωθείσας εκτάσεως 1.000 στρεμμάτων στο Γλυκύ, με αποτέλεσμα τη διαρροή του πληθυσμού του και εν τέλει τον αφανισμό του.

β) Ως επόμενο μέτρο εφευρέθηκε η φόρμουλα ιδρύσεως αγροτικών φυλακών στο Σχοινούδι. Ολόκληρος ο κάμπος του Σχοινουδίου, εκτάσεως 40.000 στρεμμάτων, με 60.000 ελαιόδεντρα, αμπελώνες και κήπους, που στήριζε και την οικονομία του νησιού, απαλλοτριώθηκε από το υπουργείο Δικαιοσύνης, που εγκατέστησε βαρυποινίτες κακούργους στο νησί, οι οποίοι μάλιστα είχαν και άδεια... οπλοφορίας για την προστασία τους με την παιδαριώδη δικαιολογία ότι οι Ιμβριοι... τους πετούσαν πέτρες!

γ) Ξεκινάει οικοδομικός οργασμός διά της ανεγέρσεως επιβλητικών συγκροτημάτων, «άτινα ορθώνουν τον επιβλητικόν των όγκον εν τη επιδιώξει να καταστούν μνημεία εθνικής υπερηφάνειας και ρώμης». Χτίζονται λιμήν, αεροδρόμιο και οδικό δίκτυο που διασχίζει ολόκληρο το νησί. «Προς παρηγορίαν, παραπλάνησιν και όνειδος απείραχται παραμένουν μόνον αι βουνοκορφαί». Ο ασθμαίνων Ελληνισμός της Ιμβρου είχε πια πεθάνει στο νησί. «Σαν τα τρελά πουλιά», τα τρομαγμένα κομμάτια του θα αναζητήσουν άλλες, καινούργιες μα πάντα νησιωτικές πατρίδες.

Η κυρία Φωτεινή Τομαή είναι προϊσταμένη της Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών.

Πηγή: Το Βήμα