Σιάτιστα: Μακεδονίτικη αρχοντιά

Στολισμένη με χρώματα κι αρώματα από το μακρινό παρελθόν που μοιάζουν να αναδύονται σιωπηλά μέσα από την πολυτάραχη ιστορία της, η μακεδονική πολιτεία παραδίδει τα κλειδιά της στους επισκέπτες που ολοένα και αυξάνονται.

Η Σιάτιστα θα σε υποδεχτεί με σεμνότητα και δεν θα σε κερδίσει με την πρώτη ματιά, όπως συμβαίνει με άλλους ορεινούς οικισμούς ή πόλεις. Μάλλον το αντίθετο θα συμβεί... Η σύγχρονη νεοελληνική πραγματικότητα της λογικής «όλα... τσιμέντο να γίνουν» έχει επικρατήσει καταφανώς κι εδώ. Με δυο λόγια, κάποιος που δεν ξέρει την ιστορία της σίγουρα θα την προσπεράσει.

Ωστόσο πίσω από τα κτήρια σύγχρονης πολεοδομικής αντίληψης, είναι ακόμα ορατό το αυθεντικό πρόσωπο μιας μακεδονικής πολιτείας που παλεύει άνισα με το χρόνο, εκπέμποντας ακόμα την μεστή γοητεία του παρελθόντος μ' έναν αξεπέραστο και διαχρονικό τρόπο.

Η σημερινή Σιάτιστα διαθέτει πλέον καλή υποδομή και μπορείτε να τη χρησιμοποιήσετε ως αφετηρία για ενδιαφέρουσες εξορμήσεις προς τα γειτονικά βουνά Ασκιο και Μπούρινος, όπου η φύση κρατά καλά κρυμμένα τα δικά της μυστικά. Βρίσκεται 25 χιλιόμετρα δυτικά της Κοζάνης και απλώνει τις δυο γειτονιές της, Χώρα και Γεράνεια, γύρω από το λόφο του Προφήτη Ηλία, σε υψόμετρο 900 - 950 μέτρων.

Σύμφωνα με τον Γάλλο περιηγητή Πουκεβίλ το σημερινό όνομά της προέρχεται από την ενοποιημένη παράφραση της τούρκικης λέξης chatir(τσαντίρι) με την ελληνοβλάχικη tiritza(τυρίτσα), όνομα που αναφερόταν στις λιγοστές κτηνοτροφικές καλύβες που αποτέλεσαν τον πρωταρχικό πυρήνα του οικισμού.

Ηταν κάπου στα τέλη του 15ου με αρχές 16ου αιώνα όταν άρχισαν οι πρώτες ζυμώσεις που μετέτρεψαν τη μικρή και άσημη πολίχνη σε ισχυρό γεωργικό και κτηνοτροφικό κέντρο. Νομαδικοί βλαχόφωνοι πληθυσμοί της περιοχής εμπλέκονται με Ελληνες κατατρεγμένους από την Ηπειρο, τη Θεσσαλία την υπόλοιπη Μακεδονία και αρχίζουν να ασχολούνται με τη γεωργία και το εμπόριο. Πρώτα κτίστηκε η συνοικία Γεράνεια και γύρω της απλώθηκαν σιγά- σιγά οι γειτονιές, ενώ αργότερα συγκροτήθηκε η Χώρα. Οι πρώτοι κάτοικοι ασχολήθηκαν με την κτηνοτροφία και τη γεωργία.

Στην πλατεία της Γεράνειας ξεχωρίζει η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, του 1677, πασίγνωστη σε όλη τη Μακεδονία για το επίχρυσο ξυλόγλυπτο τέμπλο και τις εικόνες της.

Περίφημοι ήταν επίσης οι Σιατιστινοί αμπελώνες που έδιναν ένα δυνατό ερυθρό οίνο, το ονομαστό «ηλιαστό» (από μαύρα μοσχοστάφυλα που λιάζονται για δύο μήνες) τον οποίον οι περιηγητές του 19ου αιώνα χαρακτήριζαν ως τον καλύτερο της Βαλκανικής χερσονήσου!

Λίγο αργότερα εμφανίστηκαν οι πρώτες βιοτεχνίες γούνας και δέρματος και άκμασε το μεταποιητικό εμπόριο. Την οικονομική ευρωστία ακολούθησε αξιόλογη πνευματική δραστηριότητα που γνώρισε την κορύφωσή της τον 18ο και 19ο αιώνα.

Στην περίοδο της μεγάλης ευμάρειας η Σιάτιστα ήταν μια πλούσια, φροντισμένη πόλη, η μοναδική σε όλη τη Μακεδονία που εκείνη την εποχή διέθετε πλήρες δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης! Τότε χτίστηκαν τα περίβλεπτα αρχοντικά, οι λαμπρές εκκλησίες και τα πολυθέσια σχολεία. Ευτυχώς, μερικά από αυτά έχουν διασωθεί έστω και ταλαιπωρημένα έως τις μέρες μας.

Εξωτερική άποψη από το Αρχοντικό Νεραντζόπουλου.

Επιβλητικά αρχοντόσπιτα

Ενας κεντρικός και αρκετά φαρδύς δρόμος διατρέχει απ' άκρη σ' άκρη την πόλη και τις δύο συνοικίες Χώρα και Γεράνεια. Θα αφήσετε το όχημά σας και θα αναζητήσετε τα περίφημα αρχοντικά που βρίσκονται διάσπαρτα ανάμεσα σε νεόκτιστες οικοδομές.

Λιθόστρωτα καλντερίμια διασχίζουν τις γειτονιές όπου κυριαρχούν τα μεγαλόπρεπα σπιτικά των πλούσιων εμπόρων και οινοποιών του 18ου και του 19ου αιώνα. Γεροδεμένοι πέτρινοι αυλότοιχοι, σφραγισμένες αμπάρες, δρύινες εξώπορτες, βιτρό με χρώματα αέρινα και σχήματα ευφάνταστα, συνυπάρχουν με αρμονία στο σιατιστινό σπίτι.

Το αρχοντικό Καναστούλη ή Χαντζημιάηλ (κτίσμα του1757) ξεχωρίζει στη συνοικία της Χώρας.

Ανάμεσα στα επώνυμα αρχοντικά του 17ου, του 18ου και του 19ου αιώνα ξεχωρίζουν το σπίτι της Πούλκως, του Νεραντζόπουλου, του Κανατσούλη, του Μανούση, του Πουλκίδη, της κυρα-Σανούκως, του Τσιότσιου, του Τζιούρα, του Μαλιόγκα. Κάποια από αυτά είναι επισκέψιμα -όπως του Νερατζόπουλου και της Πούλκως-, κάποια άλλα κλειδωμένα περιμένουν καρτερικά την ανθρώπινη φροντίδα (πληροφορίες Δήμος Σιάτιστας: 24650 22800).

Στην πλατεία της Γεράνειας δεσπόζει η πασίγνωστη σε όλη τη Δ. Μακεδονία εκκλησία της Αγίας Παρασκευής (1677) με το επίχρυσο ξυλόγλυπτο τέμπλο και τις ανατρεπτικές αγιογραφίες της καθώς ανάμεσα στους αγίους απεικονίζονται και οι αρχαίοι Ελληνες φιλόσοφοι.

Λιθόστρωτα καλντερίμια διασχίζουν γειτονιές όπου κυριαρχούν τα μεγαλόπρεπα σπιτικά των πλούσιων εμπόρων και οινοποιών του 18ου και του 19ου αιώνα.

Ξεχωριστή αναφορά θα πρέπει να γίνει για τον μητροπολιτικό ναό που είναι αφιερωμένος στον Αγιο Δημήτριο, ενώ μην παραλείψετε να επισκεφθείτε το εκκλησιαστικό Μουσείο που λειτουργεί στους χώρους του (τηλ. 24610 21472). Επίσης, σημαντική είναι η Παλαιοντολογική Συλλογή που στεγάζεται στο νεοκλασικό κτίριο του Τραμπάντζειου Γυμνασίου, κτίσμα του 1906. Την προσοχή σας αξίζει τέλος η Μανούσειος Βιβλιοθήκη (στεγάζεται στο Πνευματικό Κέντρο) με 22.000 τόμους συμπεριλαμβανομένων εκδόσεων του 17ου και του 18ου αιώνα και αμέτρητα χειρόγραφα.

Στα όρη, στα βουνά

Περίτεχνο βιτρό του 1755 στο αρχοντικό Νεραντζόπουλου.

Ψηλά στο Ασκιο. Αφήνουμε πίσω τη Σιάτιστα και οδηγώντας για 13 χιλιόμετρα κατευθυνόμαστε προς την Εράτυρα που κουρνιάζει σε υψόμετρο 800. Χαρακτηριστικό δείγμα μακεδονίτικης πόλης η Εράτυρα, με την πλατεία της, την εκκλησία, τα όμορφα παλιά δίπατα σπίτια της και τα άφθονα τρεχούμενα νερά της είναι ό,τι πρέπει για μια στάση. Δεκαπέντε χιλιόμετρα βορειότερα το καταπράσινο χωριό Σισάνι ακουμπά στην εύφορη κοιλάδα που διασχίζει ο ποταμός Μύριχος, δίπλα στη νεότευκτη λίμνη. Αναμφίβολα η πιο ευχάριστη εκδρομή πραγματοποιείται προς τον ορεινό οικισμό Νάματα που φωλιάζει στη μοναδική δασωμένη πλαγιά του Σινιάτσικου, σε ύψος 1.150 μέτρων.

Εξίσου ενδιαφέρουσα και πάντα σε ασφάλτινο δρόμο είναι η διαδρομή που συνδέει το Σισάνι με το βλαχοχώρι της Βλάστης (υψόμ. 1.200), στη ράχη του κατάφυτου βουνού Μουρίκι. Το ήρεμο τοπίο στο Σισάνι, το ομαλό ανάγλυφο της κοιλάδας του Μύριχου, οι λιγοστές ανηφόρες και το ανάχωμα περιμετρικά της μικρής τεχνητής λίμνης ενδείκνυνται για χαλαρές βόλτες με ποδήλατο βουνού που θα σας μείνουν αξέχαστες.

Κάθε δωμάτιο του σιατιστινού αρχοντικού έχει τζάκι σε διαφορετικό χρώμα και διακόσμηση.

Ο άγνωστος Μπούρινος. Με αφετηρία τη Σιάτιστα η γνωριμία σας με τον Μπούρινο ή Βούρινο, όπως αναφέρουν το γειτονικό βουνό οι περισσότεροι χάρτες (ψηλότερη κορφή του, ο Ντρισινίκος στα 1.863 μ.) επιβάλλεται καθώς το βουνό φημίζεται για τα πυκνόφυτα δάση του από πεύκα, οξιές και γάβρα, όπως επίσης για τα σπάνια αγριολούλουδά του.

Η γεωμορφολογία της περιοχής που χαρακτηρίζεται από έντονες ορεινές εξάρσεις και εναλλαγές τοπίου, αλλά και η ιδιαίτερη γεωλογική σύσταση των πετρωμάτων έχουν κατατάξει τον Μπούρινο στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000.

Η πρόσβαση με αυτοκίνητο έως το καταφύγιο του Ορειβατικού Συλλόγου «Σιάτιστα» -υψόμετρο 1.400- είναι αρκετά εύκολη καθώς ο δρόμος (15 χλμ. τα 9 σε χωματόδρομο) είναι βατός, όμως χρειάζεται προσοχή έπειτα από χιονόπτωση. Το καταφύγιο έχει ανακαινισθεί και σύντομα θα είναι ανοικτό για τους φίλους του πανέμορφου αυτού άγνωστου βουνού.

Ανάβαση στην κορφή του Μπούρινου.

Ο επισκέπτης από εδώ μπορεί να πραγματοποιήσει μία από τις διαδρομές γνωριμίας με την ορεινή φύση, συνοδεία έμπειρων συνοδών και οδηγών βουνού: ξεναγήσεις στο δάσος, ενημέρωση για τη γεωλογία του βουνού ή απλά αγνάντι στην απερίγραπτη θέα της κοιλάδας του Μεσιού νερού από τη βεράντα του καταφυγίου.

Στο ανακαινισμένο καταφύγιο προσφέρεται επίσης η δυνατότητα διανυκτέρευσης και φαγητού. Η πρόσβαση στην κοιλάδα είναι απαγορευμένη για κάθε είδους μηχανοκίνητα οχήματα και οι δασικοί δρόμοι είναι κλειστοί με μπάρες.

Στην άλλη πλευρά του βουνού, πάνω από το χωριό Χρώμιο βρίσκεται το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα που θα πρέπει να επισκεφθείτε αν βρεθείτε στην περιοχή. Πληροφορίες για το Μπούρινο, για το καταφύγιο και τις δραστηριότητες με mountain bike στην κοιλάδα του Σισανίου, θα πάρετε από τη συνοδό βουνού - γεωλόγο Αννα Μπατσή (τηλ. 6972262075).

Το καταφύγιο στο Μπούρινο έχει ανακαινισθεί και σύντομα θα είναι ανοικτό για τους φίλους του πανέμορφου και άγνωστου βουνού.

Το Σισάνι της Ορθοδοξίας

Οσο παράδοξο κι αν ακούγεται, το Σισάνι των 300 σήμερα κατοίκων υπήρξε κάποτε θρησκευτικό κέντρο και έδρα επισκοπής για 72 χωριά. Στις παρυφές του έχουν έρθει στο φως υπολείμματα μεγαλόπρεπου βυζαντινού ναού, της παλαιάς μητρόπολης του Σισανίου, του 11ου αιώνα. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν ερείπια μεγαλόπρεπης τρίκλιτης βασιλικής που είναι κτισμένη πάνω σε αρχαιότερο κτίσμα του 5ου αιώνα. Ο χώρος είναι επισκέψιμος και προκαλεί τεράστιο ενδιαφέρον τόσο για το μέγεθος του ναού όσο και για τις αξιόλογες τοιχογραφίες του.

Tο ορεινό χωριό Νάματα που φωλιάζει σε δασωμένη πλαγιά του Σινιάτσικου (Ασκιου), σε ύψος 1.100 μέτρων.

Ασκιο όρος: Το Ασκιο ή Σινιάτσικο (ψηλότερη κορυφή 2.107 μ.) φράζει τον βορινό ορίζοντα της Σιάτιστας. Αν και οικτρά αποψιλωμένο από την υπερβόσκηση και τις πυρκαγιές, διατηρεί ακόμα στις πτυχές του μερικές πραγματικά όμορφες γωνιές όπου η φύση χάρισε αφειδώς τα καταπράσινα στολίδια της.

Τα ομορφότερα δάση βρίσκονται στο σημείο όπου το Ασκιο συνδέεται με τον ορεινό όγκο του βουνού Μουρίκι στο ύψος των χωριών Σισανίου, Βλάστης και Ναμάτων. Εδώ η πανίδα είναι πλούσια και περιλαμβάνει τα μεγάλα θηλαστικά που έχουν χαθεί από τα βουνά του Νότου, όπως η αρκούδα, ο λύκος και το ζαρκάδι.

Στους πρόποδες του Μπούρινου πάνω από το χωριό Χρώμιο βρίσκεται το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα.

Εράτυρα: Η Εράτυρα (παλιά Σέλιτσα), χαρακτηριστικό δείγμα μακεδονίτικης πολιτείας, είναι εξίσου παλιά με τη Σιάτιστα. Με την πάροδο του χρόνου εξελίχθηκε σε πλούσιο κτηνοτροφικό και γεωργικό κέντρο με σημαντική αμπελουργική παραγωγή, ενώ παράλληλα αναπτύχθηκε ιδιαίτερα και η βυρσοδεψία.

Πηγή: Έθνος