Αρχαίοι Φίλιπποι: Διαχρονική κοιτίδα πολιτισμού

Ιστορία με αφετηρία το 5.000 π.Χ.

Στην περιοχή των Φιλίππων οργανωμένη ζωή υπήρξε πολύ πριν από τον βασιλιά Φίλιππο - ήδη από την προϊστορική εποχή. Αφετηρία θεωρείται το 5.000 π.Χ. και η ανθρώπινη παρουσία συνεχίστηκε αδιάλειπτα ως την πρώιμη εποχή του σιδήρου (μεταξύ 1050 και 700 π.Χ.).

Ο οικισμός εκείνος εγκαταλείφθηκε για να αναπτυχθεί ένας άλλος πιο δυτικά, στην κορυφή του οχυρού λόφου.

Το 360 π.Χ., στην ακρόπολη αυτή, Θάσιοι με αρχηγό τον Καλλίστρατο ίδρυσαν την αποικία των Κρηνιδών. Η οποία βρισκόταν πάνω στον μόνο δρόμο που ένωνε το εσωτερικό της αρχαίας Θράκης με τα παράλια και περνούσε ανάμεσα στους πρόποδες του Ορβήλου όρους και στα έλη.

Ετσι κατάφεραν να εξασφαλίσουν στη Θάσο πρόσβαση σε γεωργικά προϊόντα, σε ξυλεία και στα ορυχεία του Παγγαίου. Μόλις 5 χρόνια αργότερα, φοβούμενοι τις θρακικές φυλές της περιοχής, προσέφυγαν για προστασία στον βασιλιά Φίλιππο Β’, ο οποίος κατέλαβε την πόλη το 356 π.Χ., την οχύρωσε, τη μετονόμασε και εγκατέστησε εκεί Μακεδόνες αποίκους.

Χάρη στα νέα ορυχεία χρυσού που ανακαλύφθηκαν σε κοντινή περιοχή, η πόλη απέκτησε ισχυρή οικονομία.

Μετά μια περίοδο παρακμής, επανήλθε στο προσκήνιο το 42 μ.Χ., όταν έγινε εδώ η περίφημη μάχη των Φιλίππων ανάμεσα στους ρωμαϊκούς στρατούς των δημοκρατικών του Βρούτου και του Κάσσιου και των συνεχιστών της πολιτικής του Ιουλίου Καίσαρα, Οκταβιανού και Αντώνιου (όπου ηττήθηκαν οι δημοκρατικοί).

Οι Φίλιπποι μετατράπηκαν σε αυτοκρατορική αποικία και τόπο εγκατάστασης βετεράνων στρατιωτικών. Μεταξύ 49-50 μ.Χ. η παράδοση προσθέτει στην ιστορία τους ένα σημαντικό, για τους χριστιανούς, γεγονός: την άφιξη του Αποστόλου Παύλου.

Με την επικράτηση του χριστιανισμού τον 4ο αιώνα, στα σημεία όπου βρίσκονταν κατεστραμμένα δημόσια κτίρια υψώθηκαν μεγαλόπρεποι χριστιανικοί ναοί (τρεις από τους οποίους υπάρχουν σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο) και οι Φίλιπποι έγιναν προσκυνηματικό κέντρο.

Η παρακμή ξεκίνησε στο τέλος του 6ου αιώνα και στις αρχές του 7ου, επειδή οι κάτοικοι δεν είχαν πλέον τη δυνατότητα να αναστηλώσουν τα κτίρια που έπληξαν καταστροφικοί σεισμοί.

Οι σλαβικές επιδρομές χειροτέρεψαν την κατάσταση κι έτσι πολλοί εγκατέλειψαν την πόλη, που τελικά ερήμωσε τον 14ο αιώνα με την εμφάνιση των Τούρκων.

Από το αρχαίο θέατρο στη «φυλακή του απόστολου Παύλου»

Η παλιά εθνική οδός, αν και δεν χρησιμοποιείται πια, χωρίζει τον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων σχεδόν στη μέση. Οι πληροφορίες σχετικά με την πόλη που ίδρυσε ο Φίλιππος είναι λίγες σε σχέση με τις πόλεις των επόμενων περιόδων, επειδή τα μνημεία που έχουν ανασκαφεί ανήκουν κυρίως στους ρωμαϊκούς και παλαιοχριστιανικούς χρόνους.

Οι αρχαιολόγοι έχουν διακρίνει το βόρειο από το νότιο τμήμα. Στο πρώτο εντάσσεται το θέατρο του 4ου αιώνα, που έκτισε πιθανότατα ο Φίλιππος, ιερά, η Βασιλική Α’ (5ου-6ου αιώνα), η λεγόμενη φυλακή του Αποστόλου Παύλου και η Βασιλική Γ’ (4ος -6ος αιώνας).

Στο δεύτερο τμήμα υπάρχουν ίχνη της θεωρούμενης ως Εγνατίας οδού και τα δημόσια κτίρια της πόλης, η περίφημη Βασιλική Β’, το Οκτάγωνο, το Επισκοπείο, το Βαλανείο.

Ψηλά πάνω στον λόφο βρίσκεται η Ακρόπολη και στο εσωτερικό της ο τετράπλευρος πύργος των υστεροβυζαντινών χρόνων. Γύρω του υπάρχει βυζαντινό τείχος θεμελιωμένο πάνω σ’ εκείνο της εποχής του Φιλίππου.

Το τείχος ξεκινώντας από εδώ περιέκλειε τμήμα της πεδιάδας. Η περίμετρός του έφτανε τα 3,5 χλμ. και είχε ισχυρούς πύργους. Για να ανέβετε εδώ από το μονοπάτι θα χρειαστείτε περίπου 45 λεπτά.

Στο βόρειο τμήμα. Το αρχαίο θέατρο είναι αυτό που θα δείτε πρώτο μπαίνοντας στον αρχαιολογικό χώρο. Εχει γίνει ακόμη πιο διάσημο τα τελευταία χρόνια χάρη στα πολιτιστικά δρώμενα που διοργανώνονται εδώ, με σημαντικότερο το φεστιβάλ αρχαίου δράματος.

Το εντυπωσιακό μνημείο είναι από τα αρχαιότερα οικοδομήματα της πόλης, ενώ παρεμβάσεις έγιναν από τους Ρωμαίους για να χρησιμοποιηθεί ως αρένα. Η αποκατάσταση που έγινε το 1950, πάντως, το έχει... ενισχύσει με μεγάλες δόσεις μπετόν - κάτι που αλλοιώνει την εικόνα του.

Το επόμενο αξιόλογο μνημείο μπροστά στο οποίο θα βρεθείτε είναι η Βασιλική Α’ με εγκάρσιο κλίτος και μεγαλοπρεπή γλυπτικό διάκοσμο. Είναι η πρώτη εκκλησία που ανασκάφηκε και το συγκρότημά της είναι τεράστιο. Μετά την καταστροφή της, στη νοτιοδυτική άκρη του αιθρίου χτίστηκε παρεκκλήσι κάτω από το οποίο υπάρχει μια δεξαμενή: η παράδοση λέει πως ήταν η φυλακή του Αποστόλου Παύλου και είχε μετατραπεί σε χώρο λατρείας.

Οι πληροφορίες σχετικά με την πόλη που ίδρυσε ο Φίλιππος είναι λίγες σε σχέση με εκείνες των επόμενων περιόδων, επειδή τα μνημεία που έχουν ανασκαφεί ανήκουν κυρίως στους ρωμαϊκούς και παλαιοχριστιανικούς χρόνους.

Τα τενάγη

Αιώνες πριν, οι απέραντες εκτάσεις που αντικρίζετε γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων και ονομάζονται τενάγη, ήταν έλος. Η πιο αξιόλογη προσπάθεια για την αποξήρανσή τους -εκτός από αυτήν που έγινε το 1930 για να μοιραστούν αγροτικοί κλήροι στους πρόσφυγες -ανήκει στον Φίλιππο Β’ βασιλιά της Μακεδονίας, τον 4ο αιώνα π.Χ.

Κι αυτό γιατί έγκαιρα αντιλήφθηκε ότι η νέα πόλη που δημιούργησε και βάφτισε δεν θα μπορούσε να αναπτυχθεί όσο τα έλη έφταναν στις παρυφές της και εξαφάνιζαν την καλλιεργήσιμη γη.

FAST INFO

H Βασιλική Γ’

Στη Βασιλική Γ’ η ανασκαφή συνεχίζεται κι έτσι δεν είναι επισκέψιμη. Είναι μακρόστενη, με 3 κλίτη. Εχει πολυτελή μαρμαροθετήματα δαπέδου και ενδιαφέροντα γλυπτικό διάκοσμο. Στα μέσα του 6ου αιώνα το μνημείο καταστράφηκε από σεισμό.

Το ανακαινισμένο μουσείο 

Το αρχαιολογικό μουσείο των Φιλίππων έχει ανακαινιστεί εκ βάθρων και έχει γίνει επανέκθεση των εκθεμάτων. Με τη νέα του μορφή ο επισκέπτης περνάει πρώτα από τα προϊστορικά εκθέματα και ανεβαίνοντας στον όροφο βλέπει τα παλαιοχριστιανικά, με αναφορά στις πράξεις των Αποστόλων και την εικόνα του Αποστόλου Παύλου, με επιγραφές, μαρμάρινα μέλη και εκκλησιαστικά έπιπλα. (τηλ. 2510 516251).

Βασιλική Β’: Η «δίδυμη» της Αγιά-Σοφιάς

Το πιο διάσημο μνημείο του νότιου τμήματος του αρχαιολογικού χώρου είναι η επιβλητική Βασιλική Β΄. Ωστόσο, πριν φτάσετε σ’ αυτήν, θα περπατήσετε για λίγο σε έναν δρόμο που θεωρείται τμήμα της Εγνατίας οδού και θα βρεθείτε στη ρωμαϊκή Αγορά.

Η αρχαιότερη φάση της χρονολογείται στον 1ο αιώνα μ.Χ. και φτιάχτηκε πάνω σε κτίρια της πόλης των ελληνιστικών και πρώιμων ρωμαϊκών χρόνων. Αποτελούσε το διοικητικό κέντρο της τότε πόλης και υπήρχαν ναοί, δικαστήρια, βιβλιοθήκη, καταστήματα - τα ερείπια των οποίων θα δείτε γύρω.

Η ελληνιστική Αγορά, στον χώρο της οποίας θα περπατήσετε κατευθυνόμενοι προς τη Βασιλική Β’, έχει αλλοιωθεί σε μεγάλο βαθμό ακριβώς λόγω της ανέγερσης της εκκλησίας, γύρω στο 550.

Η εκκλησία είναι χτισμένη στα πρότυπα της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινούπολης. Εχει τέσσερις μεγάλους πεσσούς πάνω στους οποίους στηριζόταν ο τρούλος και δυο σειρές από κιονοστοιχίες.

Ο τρούλος κατέρρευσε πριν ολοκληρωθούν οι εξωραϊστικές εργασίες των εσωτερικών χώρων και έτσι απέμειναν οι επιβλητικοί πλαϊνοί τοίχοι.

Ξεχωριστά χαρακτηριστικά της αποτελούν οι κίονες και η ποιότητα της γλυπτικής, με το τρυπάνι που δημιουργεί ένα πλέγμα από φύλλα που θυμίζουν πλεκτό. Η αναστήλωση του μνημείου έγινε το 1995-6.

Πίσω από τη Βασιλική Β’ θα διακρίνετε ίχνη της παλαίστρας του 2ου μ.Χ αιώνα και τις βεσπασιανές (δημόσιες τουαλέτες) που σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση.

Στο Οκτάγωνο. Το συγκρότημα του Οκταγώνου βρίσκεται σε διπλανό χώρο και έχει δική του περίφραξη και φύλαξη. Ενα κίτρινο τόξο θα σας δείξει τον δρόμο προς τη λεγόμενη τρίκλιτη στοά του Οκταγώνου. Είναι ο μητροπολιτικός ναός των Φιλίππων με τα προσκτίσματά του, αφιερωμένος στον Απόστολο Παύλο.

Ως πυρήνα έχει τον καμαροσκεπή τάφο των ελληνιστικών χρόνων, δίπλα από τον οποίο ιδρύθηκε μεταξύ 312-343 μ.Χ. ο πρώτος χριστιανικός ευκτήριος οίκος της πόλης. Περί το 400 μ.Χ. τον αντικατέστησε ο μεγάλος οκτάγωνος ναός που διατηρήθηκε ως τον 7o αιώνα.

Είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά Οκτάγωνα με δύο άμβωνες - κάτι που είναι σπάνιο, όπως και το σύνθρονο που βρίσκεται δεξιά από τα ψηφιδωτά με τα λατρευτικά και τα φυτικά ή ζωικά σύμβολα. Πάνω από το Οκτάγωνο είναι το λεγόμενο συγκρότημα του Βαπτιστηρίου και μία λάρνακα που κάποιοι θεωρούν τάφο του Αποστόλου Παύλου.

Το Βαπτιστήριο τροφοδοτούσε με ζεστό νερό το Βαλανείο (λουτρό), που είχε γύρω του βοηθητικά διαμερίσματα και τους τρεις οίκους: τον ψυχρό, τον μέσο θερμό και τον έσω θερμότερο (η ίδρυσή του θεωρείται πως έγινε στα χρόνια του Αυγούστου, 31 π.Χ. με 14 μ.Χ.).

Δεξιά από το Βαπτιστήριο βρίσκεται ένα μεγάλο κτίσμα που θεωρείται το Επισκοπείο και είναι κτισμένο πάνω σε προγενέστερο κτίριο της ρωμαϊκής περιόδου.

Πηγή: Έθνος