Γράφει ο Παναγιώτης Παπαδόπουλος Φιλόλογος - Καθηγητής
Στο σημερινό σημείωμά μας θα χρησιμοποιήσω τη μεγάλη και σπουδαία εργασία της Δρ. κ. Αθηνάς Κολτσίδα, ως έγκυρη και αξιόπιστη πηγή στην προσπάθειά μου να παρουσιάσω συνοπτικά το θέμα της Παιδείας στην Ελληνική, Β. Ήπειρο κατά τους τελευταίους αιώνες της υποταγής της στην οθωμανική αυτοκρατορία. Στην εισαγωγή του βιβλίου της, η συγγραφέας μας δίνει το πλαίσιο και την αφετηρία της εκπαίδευσης στη Β. ήπειρο.
«Η ίδρυση, η οργάνωση και λειτουργία των Ελληνικών Σχολείων στη Β. Ήπειρο κατά την ύστερα οθωμανική Αυτοκρατορία προήλθε και υποστηρίχθηκε ουσιαστικά και αποκλειστικά από την αρωγή και την ευεργεσία των ντόπιων και απόδημων Βορειοηπειρωτών
και η όλη εκπαιδευτική και σχολική διαδικασία λειτουργούσε στα πλαίσια της τοπικής εκκλησίας των φιλεκπαιδευτικών Συλλόγων της Κωνσταντινούπολης και (κυρίως του Ηπειρωτικού) της Αθήνας και του αντίστοιχου ενδιαφέροντος της Ελληνικής ηγεσίας και των επισήμων ελληνικών προξενικών αρχών του ηπειρωτικού και του ευρύτερου βορειοελλαδικού χώρου» (1).
Μας πληροφορεί η συγγραφέας ότι η εκπαιδευτική προσπάθεια στη Β. Ήπειρο υποστηρίχθηκε από τον ντόπιο πληθυσμό, τους απόδημους Έλληνες, την εκκλησία, φιλεκπαιδευτικούς συλλόγους τα μέλη των οποίων ζήσαν στην Κωνσταντινούπολη και την Αθήνα.
Η προσπάθεια των συλλόγων της Αθήνας δημιούργησε το κατάλληλο κλίμα που οδήγησε την πολιτεία να δραστηριοποιηθεί και μέσω του προξενείου της να λάβει κάποια μέτρα ενίσχυσης της προσπάθειας. Να σημειώσουμε στο σημείο αυτό ότι στο διάστημα στο οποίο αναφερόμαστε στην Ευρώπη γενικά αλλά και στον τουρκοκρατούμενο Ελληνισμό είχε προκύψει μια νέα κοινωνική τάξη, η αστική, μέσα από το εμπόριο, η οποία, ζητούσε τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που θα την επέτρεπαν να πραγματοποιήσει το ενδιαφέρον της για την εκπαίδευση.
Μη ξεχνάμε λίγο πριν, ότι η γαλλική επανάσταση γνώρισε εκρηκτικές διαστάσεις όταν έλαβε μέρος σ’ αυτήν η αστική τάξη. Αλλά και η Ελληνική αστική τάξη μετά το 1856, αρχίζει να δραστηριοποιείται στην προσπάθειά της να ιδρύσει σχολεία στις περιοχές με αυξημένο το Ελληνικό στοιχείο, στην περίοδο της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Να προσθέσουμε εδώ την άποψη κάποιων ιστορικών ότι ο Κεμάλ και οι νεότουρκοι όταν διαπίστωσαν ότι ο τουρκογενής πληθυσμός δεν παρουσίαζε αστικοποίηση ακόμη και στις πόλεις, εξόντωσαν τους Αρμενίους και τους Έλληνες για να αποφύγουν τον αφανισμό τους.
Οι Τούρκοι αμέσως μετά την υποδούλωση των Ελλήνων ολοκλήρου της Βαλκανικής στάθηκαν πολύ σκληροί. Εάν ανατρέξουμε στους προηγούμενους αιώνες δηλ. τον 16ο και 17ο αι. η τουρκική καταπίεση με τις ανήκουστες ωμότητες δεν άφηνε την παραμικρή δυνατότητα ίδρυσης σχολείων του υπόδουλου Ελληνισμού.
Οι υπόδουλοι, όμως, Ηπειρώτες με πολλούς κινδύνους και κρυφά μέσα σε σπηλιές, σε υπόγεια μοναστηριών απομακρυσμένων οργάνωσαν υποτυπώδη σχολεία, τα γνωστά «κρυφά σχολεία».
Αποσπάσματα τουρκαλβανών με επικεφαλής Τούρκους αξιωματικούς έκαναν αιφνιδιαστικές έρευνες στα χωριά, μοναστήρια με σκοπό να βρούνε και να κλείσουνε τα κρυφά σχολεία. Πολλοί ιερείς μοναχοί, προύχοντες και ανώνυμοι υπηρέτες ληστεύθηκαν, βασανίσθηκαν και δολοφονήθηκαν. Ανεκτίμητοι ιστορικοί θησαυροί των μοναστηρίων ληστεύθηκαν από αυτού του είδους τις συμμορίες των τουρκαλβανών.
Η Ιερή Μονή Δίβρης π.χ. κτισμένη το 14ο αι. είχε γίνει μεγάλο εκπαιδευτικό κέντρο του Ηπειρωτικού Ελληνισμού. Είχε πλούσια βιβλιοθήκη με εκατοντάδες χειρόγραφα, σπάνια βιβλία και ανεκτίμητα θρησκευτικά βιβλία. Όταν την επισκέφθηκε το 1775 ο εθναπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός, ίδρυσε ανώτερη σχολή για τη μόρφωση του διδακτικού προσωπικού των σχολείων. Όταν αργότερα το ανακάλυψαν οι Τούρκοι με το πέρασμά τους εκεί άφησαν την καταστροφή.
Το ίδιο έγινε λίγα χρόνια πριν, τον Απρίλιο του 1702, όταν επισκέφτηκαν το μοναστήρι των Αγίων Κων/νου και Ελένης, έξω από τη Μοσχόπολη, αφού το λεηλάτησαν το έκαψαν (2).
Να θυμίσουμε εδώ τον αναγνώστη, ότι από το διωγμό των βορειοηπειρωτών εκείνοι που ωφελήθηκαν ήταν οι Ευρωπαϊκοί λαοί στων οποίων τα κράτη κατέφυγαν οι Έλληνες της Ηπείρου. Όσοι από αυτούς γνώριζαν γράμματα μετέδωσαν τις γνώσεις τους, μεταφέροντας κάποια βιβλία και διέδωσαν έτσι τον Ελληνικό πολιτισμό.
Θα συμμεριστώ την άποψη εκείνων που υποστηρίζουν ότι η πνευματική Αναγέννηση της Δύσης είναι προϊόν Ελληνικό και έχει τις ρίζες του στον χρυσό αιώνα του Περικλή. Το γεγονός ότι σε πολλές πόλεις της Ευρώπης διδάσκονται στα δημόσια σχολεία η αρχαία ελληνική γλώσσα και γραμματεία είναι η πιο σίγουρη απόδειξη.
«Η πρώτη επίσημη προσπάθεια για τη σύσταση των Ελληνικών σχολείων» γράφει η συμπολίτισσά μας κ. Α. Κολτσίδα, «και την καλλιέργεια των Ελληνικών γραμμάτων στη Β. Ήπειρο έγινε από την τοπική εκκλησία. Μπροστά στον κίνδυνο του εκμουσουλμανισμού και στην ανεξέλεγκτη πορεία της διείσδυσης αλλογλώσσιων και αλλοφύλλων, πρώτος ο επίσκοπος Χειμάρρας και Δελβίνου Μαναβής συνέστησε γύρω στα 1682 σχολεία στους χώρους του νάρθηκα των εκκλησιών. Τα γνωστά σχολεία του νάρθηκα όπου έτσι στοιχειωδώς, διδάσκονταν τα θρησκευτικά, η Ελληνική γλώσσα και η Ελληνική ιστορία.
Μια λεπτομέρεια για τους ποντίους. Γράφει η ιστορία: Η ίδρυση του φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1682 είναι αποτέλεσμα των κοινωνικών-οικονομικών συνθηκών της εποχής. Η πρωτοβουλία ίδρυσης ανήκει στον πόντιο λόγιο Σεβαστό Κυμινήτη ο οποίος ανταποκρινόμενος στην πρόσκληση των ποντίων εγκαταλείπει τη Μεγάλη Σχολή του Γένους και σπεύδει να διδάξει στον Πόντο, στην Τραπεζούντα (3).
Και συνεχίζει η κ. Α. Κολτσίδα: «Τα στοιχειώδη εκείνα σχολεία αναβαθμίστηκαν και οργανώθηκαν σε οργανωμένα εκπαιδευτήρια έναν αιώνα αργότερα από τον Κοσμά τον Αιτωλό (1760-1779). Την προσπάθεια του Κοσμά αγκάλιασε όλο το χριστιανικό στοιχείο της Β. Ηπείρου και οι κάτοικοι των Ελληνικών κοινοτήτων, ενώ οι απόδημοι ομογενείς υποβοήθησαν το εκπαιδευτικό του έργο. Προσέφεραν τα οικογενειακά τους κειμήλια, τα χρυσαφικά, τα ασημικά, οικοδομικά υλικά και την προσωπική τους εργασία για τη ανέγερση και τη λειτουργία των Ελληνικών σχολείων.
Οι έννοιες της Παιδείας, της θρησκείας και της γλώσσας, αποδείχθηκαν ως τα κυρίαρχα στοιχεία και συστατικά της Εθνικής μας ταυτότητας, σ’ εκείνα τα δύσκολα χρόνια του «Πατέρα Κοσμά» τα «πρόδρομα» των Ελληνικών-Εθνικών απελευθερωτικών αγώνων.
Βιβλιογραφία:
1. Η εκπαίδευση στην Β. Ήπειρο της Α. Κολτσίδα, εκδ. Α. Κυριακίδη.
2. Β. Ήπειρος η συνεχιζόμενη εθνική τραγωδία, εκδ. ΡΗΓΑ (του Β. Γεωργίου).
3. Το φροντιστήριο της Τραπεζούντας επιτροπή Ποντιακών Μελετών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου