Μόρνα: Ζωή στο ''χωριό-φάντασμα''

Σήμερα είναι ένα χωριό "φάντασμα"… Την εποχή, όμως, που ο Ιωάννης Μεταξάς έλεγε το ΟΧΙ στους Ιταλούς και μέχρι το 1966, η Μόρνα ή αλλιώς Σκοτεινά του Νομού Πιερίας, έσφυζε από ζωή. Σε αυτό συνέβαλε, το γεγονός ότι στην περιοχή λειτουργούσε το Κρατικό Εργοστάσιο Επεξεργασίας Ξύλου, ή αλλιώς «Πανεπιστήμιο Δασών», όπως το αποκαλούσαν με καμάρι οι κάτοικοι της περιοχής.

Ο σημερινός Νομάρχης Πιερίας, κ. Γεώργιος Παπαστεργίου, διεκδικεί την παραχώρηση του παλαιού εργοστασίου της Μόρνας, από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, στη Νομαρχία Πιερίας ή στο Δήμο Πέτρας. Επιθυμία του είναι να σωθεί ότι απέμεινε από το παλαιό εργοστάσιο ξυλείας στο διάστημα των 40 και πλέον χρόνων εγκατάλειψής του και να συντηρηθεί, ώστε να μετατραπεί ο χώρος σε Μουσείο Ξύλου και κέντρο πληροφόρησης για το περιβάλλον. Στόχος είναι να αναδειχθεί ευρύτερα αυτή η περιοχή των Πιερίων, που σήμερα είναι γνωστή περισσότερα λόγω της λειτουργίας του Χιονοδρομικού Κέντρου Ελατοχωρίου.

"Υπάρχουν διάφορα μηχανήματα παλαιού τύπου, όπως μια ατμομηχανή, βαγονάκια μεταφοράς ξυλείας, ένα τρακτέρ Ferguson, μοντέλο του 1936, αλλά και τα πρώτα τρία ξυλοκίνητα αυτοκίνητα που κυκλοφόρησαν στην περιοχή και τα οποία σαπίζουν σήμερα στην ύπαιθρο, τη στιγμή που θα μπορούσαν όλα αυτά να αποτελούν πόλο έλξης επισκεπτών", τόνισε, ο κ.Παπαστεργίου, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Επικαλούμενος ότι οι σύγχρονες οικονομικές αντιλήψεις έχουν στρέψει και πάλι τους ανθρώπους προς το φυσικό περιβάλλον και στην αναζήτηση παραδοσιακών στοιχείων πολιτισμού, εναλλακτικών μορφών τουρισμού και βιολογικών προϊόντων διατροφής, επισημαίνει: "Αν αξιοποιήσουμε κι εμείς τον τοπικό φυσικό και πολιτιστικό πλούτο, θα δημιουργηθούν σημαντικές ευκαιρίες απασχόλησης για τον ορεινό πληθυσμό της περιοχής".

Από πιερική ξυλεία……η θαλαμηγός του πρώτου Έλληνα Βασιλιά Όθωνα

Το Δασικό σύμπλεγμα μεταξύ Σκοτεινών (Μόρνας)-Λιβαδίου-Φτέρης και Πλατανορέματος στα Πιέρια Ορη, καλύπτει μια έκταση 100.000 στρεμμάτων. Η οξιά του θεωρείται η καλύτερη της Ελλάδας και από τις καλύτερες παγκοσμίως. Δεν είναι τυχαίο, που με την ίδρυση του ελληνικού κράτος, το 1830, η θαλαμηγός του πρώτου Έλληνα βασιλιά, του Όθωνα, κατασκευάστηκε από πιερική ξυλεία, όπως αναφέρεται σε περιηγητικά κείμενα, τα οποία επικαλείται ο καθηγητής-ιστορικός, Γιάννης Καζταρίδης.

Στα «Χρυσά» ντύθηκε το εργοστάσιο επί πρωθυπουργίας Κ. Καραμανλή

Λίγο η ανάγκη των Σιδηροδρόμων του Ελληνικού Κράτους (ΣΕΚ)-όπως ονομαζόταν τότε ο ΟΣΕ- για στρωτήρες στην κατασκευή και τη συντήρηση του δικτύου τους, λίγο η δημοφιλία της οξιάς του συγκεκριμένου πιερικού Δασικού Συμπλέγματος ήταν που έκαναν τον Ιωάννη Μεταξά να αποφασίσει την ίδρυση Κρατικού Εργοστασίου Επεξεργασίας Ξύλου, στη Μόρνα. Στα χρόνια της λειτουργίας του, σε αυτό βρήκαν εργασία χιλιάδες πολίτες. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1956, το υπουργείο Εμπορίου, επί πρωθυπουργίας Κωνσταντίνου Καραμανλή, αναγνωρίζοντας τη σημαντική συμβολή του εργοστασίου της Μόρνας στην εθνική οικονομία, απένειμε στους ανθρώπους του Χρυσό Μετάλλιο, στο πλαίσιο της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ).

Στο μεταξύ, λόγω της σημαντικής παραγωγής που είχε η συγκεκριμένη Κρατική Επιχείρηση Επεξεργασίας Ξύλου, δημιουργήθηκε επί γερμανικής κατοχής στην Κατερίνη (1940-1941) ένα εργοστάσιο εμποτισμού. Στο εργοστάσιο αυτό, το φουγάρο του οποίου δεσπόζει και σήμερα στον σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης, γινόταν παραγωγή πίσσας με την οποία αλείφονταν οι στρωτήρες που χρησιμοποιούσαν οι Ελληνικοί Σιδηρόδρομοι.

Τα χρόνια εκείνα, δούλευαν μέσα στο εργοστάσιο ξύλου περίπου 100 άτομα και κάποιες εκατοντάδες ακόμη έξω στο δάσος, "οι οποίοι και πληρώνονταν με το ποσό των 50 δραχμών", σύμφωνα με μαρτυρία του Γυμνασιάρχη Κατερίνης, Κ. Κατανά, γιου οικογένειας που έζησε στην περιοχή στα χρόνια λειτουργίας του εργοστασίου.

"Θυμάμαι, παιδάκι τότε εγώ, ότι με τη λειτουργία του εργοστασίου στην Μόρνα, γινότανε το αδιαχώρητο από κόσμο», αφηγείται ο κ. Κατανάς, προσθέτοντας: «Δεν είναι τυχαίο που από το 1926 που πρωτοκατοικήθηκε η Μόρνα και μέχρι το 1938, οι κάτοικοι δεν ξεπερνούσαν τους 200, ενώ από την έναρξη λειτουργίας του εργοστασίου και μετά οι κάτοικοί της ξεπερνούσαν τους 2.000".

Μάλιστα, σύμφωνα με τον κ. Κατανά, εκτός του ότι η Μόρνα αναβαθμίστηκε λόγω του εργοστασίου, οι κάτοικοι του χωριού «έζησαν και μεγάλες στιγμές», αφού είχαν την τύχη να συναναστραφούν με σημαντικά πρόσωπα, όπως δασολόγους αλλά και ηρωικές μορφές της εποχής -ακόμη και επί τουρκοκρατίας, καθώς έβρισκαν καταφύγιο στην περιοχή, λόγω της γεωγραφικής της θέσης.

Ο κ. Κατανάς αναφέρθηκε -μεταξύ άλλων- στον Δασολόγο, Δημήτριο Δαλακιουρίδη, που διετέλεσε και γενικός διευθυντής Δασών στο υπουργείο Γεωργίας, αλλά και στους κλεφταρματωλούς που έδρασαν στην περιοχή, μεταξύ των οποίων και οι περίφημοι Λαζαίοι: Γάκης και Ολύμπιος.

Καταφύγιο για κλεφταρματωλούς η Μόρνα επί τουρκοκρατίας

Από τα πολλά δέντρα μουριάς και τα βάτα που υπήρχαν στη γύρω περιοχή, πήρε το όνομά της η Μόρνα (Σκοτεινά), αν και κάποιοι υποστηρίζουν ότι η επωνυμία της προέρχεται από το τουρκικό μόρνο που σημαίνει ‘‘σκοτεινό’’. Το χωριό της Μόρνας, που ιδρύθηκε επί τουρκοκρατίας, χτίστηκε σε δύσβατη περιοχή, στο βάθος μιας χαράδρας. Ο πρώτος κάτοικός της ονομαζόταν Γάκης και ήρθε μάλλον από κάποιο χωριό του Σουλίου, όπως έκαναν στη συνέχεια και άλλες οικογένειες.

Την περίοδο της κατοχής, το 1943, έγιναν πολλά σαμποτάζ στις οδικές αρτηρίες και σημειώθηκαν αρκετές συγκρούσεις με τους Γερμανούς σε διάφορα χωριά της περιοχής, αναφέρει ο κ. Κατανάς, επικαλούμενος μαρτυρίες της οικογενείας του, αλλά και άλλων κατοίκων της περιοχής. Η σημαντικότερη σύρραξη έγινε γύρω από το δασαρχείο της Μόρνας, όπου οι Γερμανοί περικύκλωσαν το διοικητή της 10ης Μεραρχίας και τους άντρες του.

Σήμερα στην Μόρνα υπάρχει ευκολοδιάβατος δρόμος, που συνδέει την Πιερία με την Κοζάνη, μέσω των Φωτεινών-Σκοτεινών και Φτέρης. Η τωρινή εικόνα του εγκαταλελειμμένου οικισμού της Μόρνας, μας ‘‘μεταφέρει’’ εύκολα σε περασμένους χρόνους, χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και ανέσεις, κατά τους οποίους οι άνθρωποι επεδίωκαν να βρουν μέρη απρόσιτα για να κατοικήσουν, ώστε να νιώθουν περισσότερο ασφαλείς, μακριά από εχθρούς.

Στη Μόρνα, υπάρχουν σήμερα δύο εκκλησίες, της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Νικολάου. Η πρώτη βρίσκεται στο κοιμητήριο του χωριού και έχει ρυθμό βασιλικής με τρούλο. Σύμφωνα με μαρτυρίες, εκεί κατέφυγαν οι κάτοικοι του χωριού την περίοδο της κατοχής για να γλιτώσουν από τους Γερμανούς, οι οποίοι ωστόσο σκότωσαν τον παπά μαζί με 14 ενήλικες και δύο παιδιά. Η δεύτερη εκκλησία, αυτή του Αγίου Νικολάου που φέρει εικόνες από την εποχή της τουρκοκρατίας, οι συνομιλητές μας λένε ότι κατέρρευσε δύο φορές και μάλιστα εν' ώρα Θείας Λειτουργίας, αλλά...κανείς δεν έπαθε τίποτα. Η δεύτερη φορά, ήταν το 1950 οπότε και χτίστηκε καινούρια. Την εγκαινίασε το 1957 ο Μητροπολίτης Βαρνάβας.

Η χώρα της Πιερίας, όπου βρίσκεται και η Μόρνα, συνδέεται από πολύ παλιά με μύθους, θρύλους, παραδόσεις και ιστορίες, όπως ανέφερε μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Καζταρίδης. Στην αρχαιότητα, ο Όλυμπος, κατοικία των 12 Θεών και τα Πιέρια Ορη, "σπίτι" των Μουσών, ήταν τα δύο "σήματα κατατεθέν" της Πιερίας. Στις μέρες μας η Πιερία εξακολουθεί να είναι ένας ευλογημένος τόπος. "Εξάλλου, και το πρόθεμα Πιέρ- παραπέμπει σε εύφορη, παχιά γη", επισημαίνει ο κ. Καζταρίδης και συμπληρώνει: "Οι Αθηναίοι της αρχαιότητας, κατέλαβαν την περιοχή της Πιερίας και ίδρυσαν πόλεις, όπως η Πίδνα και η Μεθώνη. Κι αυτό, γιατί πέρα από το ενδιαφέρον τους για τη στρατηγική σημασία της περιοχής στα συγκοινωνιακά οδικά περάσματα και τη θάλασσα, οι Αθηναίοι ήθελαν, κυρίως, να εκμεταλλεύονται την πιερική ξυλεία, από την οποία κατασκεύαζαν τις αθηναϊκές τριήρεις".

Πηγή: ΑΠΕ - ΜΠΕ