Επιστολή Αβέρωφ προς Μακάριο

Ντοκουμέντα για το Κυπριακό 3

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ
Αριθ. Πρωτ.: YOΙ-29

Εν Αθήναις τη 19η Απριλίου 1963
ΑΚΡΩΣ ΑΠΟΡΡΗΤΟΣ

Μακαριώτατε,

Σας ευχαριστώ θερμώς διά την φιλόφρονα επιστολήν σας, την οποίαν έλαβον μέσω του φίλου Πρεσβευτού κ. Κρανιδιώτη. Είχομεν πράγματι δυσκολίας, και ουσίας και τύπων, διά να ανταποκριθώμεν εις την παράκλησίν σας, αλλά τας υπερενικήσαμεν διότι τρέφομεν προς υμάς ειλικρινή αγάπην και διότι ανελογίσθημεν ότι τα βάρη προέκυψαν εκ του αιματηρού απελευθερωτικού αγώνος της Κύπρου.

Την επιστολήν σας, Δέσποτα, ανέγνωσα προσεκτικά, με πολλήν δε προσοχήν ήκουσα και όσα μου μετέδωσεν εκ μέρους σας ο κ. Κρανιδιώτης.

Τα θέματα είναι τόσον σοβαρά ώστε να πρέπει να σας είπω όλην μου την σκέψιν.

Θα ήθελα πάρα πολύ να συμμερισθώ την αισιοδοξίαν σας επί όσων μου διεμηνύσατε περί μη διαταράξεως - ως εκ της πολιτικής σας - των σχέσεων Ελλάδος-Tουρκίας.

Ατυχώς, καίτοι φύσει αισιόδοξος, δεν δύναμαι να συμφωνήσω μαζί σας. Αι σχέσεις Ελλάδος-Τουρκίας διεταράχθησαν ήδη σοβαρώτατα. Τα κυπριακά θέματα, ομαλώς εξελισσόμενα προ καιρού, ήρχισαν ήδη να δηλητηριάζουν όλα τα άλλα ελληνοτουρκικά θέματα, και κινδυνεύουν, οξύτερον εξελισσόμενα, να διαταράξουν εκ θεμελίων τας ελληνοτουρκικάς σχέσεις.

Τούτο έχει διά το Έθνος πολύ μεγάλην σημασίαν.

Πρώτον, εις τον φοβερά εκτεθειμένον - και δι'αυτό επικίνδυνον - γεωγραφικόν χώρον τον οποίον κατέχει η Ελλάς, δεν περιβάλλεται υπό πολλών φίλων και, βεβαίως, κάθε άλλο παρά εξυπηρετεί την ασφάλειάν της η ρήξις των πολιτικών σχέσεων με την Τουρκίαν, την μόνην γείτονα ήτις είναι σύμμαχός της εν τω ΝΑΤΟ.

Δεύτερον, ο πάνσεπτος Οικουμενικός Θρόνος, προς ον και ημείς και όλαι αι ξέναι Εκκλησίαι τρέφουν βαθύν σεβασμόν και αγάπην; ως και ο προσφιλής και από πάσης απόψεως ιδιαιτέρως αξιόλογος Ελληνισμός της Κωνσταντινουπόλεως, θα διατρέξουν μεγάλους κινδύνους, τους οποίους, ως η πράξις απέδειξε, δεν καλύπτει πλήρως η ύπαρξις ικανοποιητικών κειμένων διεθνών συμφωνιών, ή αι οιαιδήποτε δυναταί πολιτικαί ενέργειαι.

Τρίτον, άλλα θέματα ανακύπτοντα ως εκ της γειτνιάσεως των δύο χωρών, θέματα άτινα εν τω συνόλω των αποκτούν σημαντικήν αξίαν διά την Ελλάδα, μοιραίως δυσχεραίνονται.

Βεβαίως, όταν πρόκειται να θιγούν η εθνική αξιοπρέπεια, ή βασικώτατα του Ελληνισμού συμφέροντα, η Ελλάς - παρά το απαραίτητον αλλά και δυσχερέστατον έργον της ανασυγκροτήσεώς της - γνωρίζει να αδιαφορή προ των οιωνδήποτε επικινδύνων συνεπειών και να ακολουθή την ην θεωρεί ως επιβεβλημένην γραμμήν.

Τούτο, ως καλώς γνωρίζετε, έπραξε κατά την διάρκειαν του Κυπριακού αγώνος. Τούτο αναμφιβόλως θα έπραττε και σήμερον, αν το Κυπριακόν ευρίσκετο ακόμη εν εξελίξει, ή αν τα ανακύψαντα εκ της εφαρμογής των Συμφωνιών θέματα ήσαν πρωταρχικής σημασίας.

Εάν απομονώσω προς στιγμήν το γεγονός ότι τας καταστατικάς πράξεις της Κυπριακής Δημοκρατίας έχομεν και ημείς υπογράψει και ότι η Ελλάς τιμά πάντοτε την υπογραφήν της, θα έπρεπε να προσθέσω ότι την ιδίαν αδιαφορίαν ενώπιον των γενικών κινδύνων θα έπρεπεν ίσως να επιδείξωμεν και εις την περίπτωσιν καθ'ην δι'αδιαλλάκτου και οξείας τακτικής θα ηδύνατο η απελευθερωθείσα Κύπρος να επιτύχη ουσιωδώς καλύτερον καθεστώς.

Σήμερον όμως είναι διά πολλούς λόγους προφανές ότι η οξεία τακτική, εκτός του ότι θέτει εις πάντας ερωτηματικά ως προς τας πιθανάς εξελίξεις και δι'αυτό αναστέλλει την ραγδαίαν οικονομικήν πρόοδον, δεν δύναται να οδηγήση εις θετικά αποτελέσματα, αλλά δύναται να δημιουργήση σοβαρούς κινδύνους διά την προσφιλή Κυπριακήν Δημοκρατίαν, της οποίας, ως υμείς οι ίδιοι διεπιστώσατε, ο ελεύθερος βίος ήρχισε κατά τρόπον λίαν ενθαρρυντικόν, ενώ το μέλλον αυτής διεγράφετο ελπιδοφόρον.

Αν αι Συμφωνίαι περιέχουν διατάςεις δυσχερώς εις την πράξιν εφαρμοζομένας, αύται θα πρέπει να τροποποιηθούν κοινή συμφωνία, αλλά τούτο θα ήτο δυνατόν και -ως έχομεν λόγους να πιστεύωμεν - ίσως εύκολον εις ατμόσφαιραν φιλίας, εμπιστοσύνης και καλών ελληνοτουρκικών σχέσεων.

Η Κυβέρνησις, ως γνωρίζετε, πολλά έπραξε διά να σας βοηθήση προς την κατεύθυνσιν αυτήν.

Ατυχώς - διά λόγους τους οποίους αντιλαμβάνομαι - ηκολουθήθη άλλη γραμμή και πιστεύω ότι διαγράφονται διά το μέλλον πολλοί κίνδυνοι διά την αγαπητήν Κύπρον, δι'άλλα προσφιλή τμήματα του Ελληνισμού, και διά γενικώτερα συμφέροντα της Χώρας.

Εν όψει αυτών των κινδύνων, θα ήθελα Σεις, ο αγαπητός και σώφρων Ιεράρχης, ο υπεύθυνος δι'εν τμήμα του Ελληνισμού αλλά ο εμμέσως έχων ευθύνην και δι'ολόκληρον τον Ελληνισμόν, να γνωρίζετε την θέσιν της Ελληνικής Κυβερνήσεως.

Εκεί όπου έφθασαν τα πράγματα, η Κυβέρνησις έπρεπε να οξύνη και εκείνη τας σχέσεις της με την Τουρκίαν. Το έπραξεν ήδη, κατά τρόπον έντονον αλλά συγχρόνως κατά τρόπον σοβαρόν, αποφεύγουσα την δημοσιότητα και την επιδίωξιν προσκαίρων όσον και επιζημίων χειροκροτημάτων. Πού θα καταλήςη η προκύψασα εξαιρετική οξύτης ουδείς το γνωρίζει, και δι'αυτό λαμβάνομεν τα μέτρα μας. Πάντως, και παρά ταύτα, υπό την προϋπόθεσιν της πλήρους διαφυλάξεως της εθνικής αξιοπρεπείας και των ουσιωδεστέρων συμφερόντων μας, πρόθεσίς μας βασική παραμένει η βελτίωσης και - ει δυνατόν - η στενή σύσφιγξις των ελληνοτουρκικών σχέσεων.

Ειδικώτερον ως προς ό,τι αφορά τα κυπριακά θέματα, είμεθα αποφασισμένοι να εξακολουθήσωμεν να σας βοηθώμεν καθ'ον τρόπον επράξαμεν μέχρι τούδε, αλλά να διαχωρίσωμεν και δημοσία την γραμμήν μας αν επιδιωχθή μονομερής κατάργησις των Συμφωνιών ή μέρους αυτών. Τούτο ειδικώς επιβάλλεται εις την Ελλάδα και ανεξαρτήτως ακόμη της μεταςύ πολιτισμένων κρατών καθιερωμένης τιμής προς την τεθείσαν υπογραφήν. Πράγματι, η Ελλάς εν ουδεμιά περιπτώσει, επιτρέπεται να δεχθή την δημιουργίαν προηγουμένου καθ'ο εις των συμβαλλομένων δύναται μονομερώς να καταγγέλλη ή ν'αγνοή ενοχλητικάς δι'αυτόν διατάξεις διεθνών πράξεων τας οποίας ο συμβαλλόμενος ούτος ανέλαβε να σεβασθή.

Δεν αποκλείω, βεβαίως, η ενδεχομένη κατάληξις εις μίαν τόσον διάφορον τοποθέτησιν μεταξύ ημών και υμών να τύχη εντόνου εσωτερικής εκμεταλλεύσεως και - λόγω αυτής - να δημιουργηθούν εν Κύπρω πεπλανημέναι εντυπώσεις ως προς την δυνατότητα της εν τη πράξει εφαρμογής του προμνησθέντος διαχωρισμού. Επί ενός τόσον σοβαρού θέματος, το οποίον άλλωστε επανερχόμενον κάθε τόσον εις το προσκήνιον δύναται να κλυδωνίζη συνεχώς και επικινδύνως το ευπαθές ελληνικόν σκάφος, πιστεύω ακραδάντως ότι δεν θα επιτρέπεται ανεύθυνος μικροπολιτικός θόρυβος, ή λάθη εκτιμήσεως περί του τί πράγματι το Έθνος βούλεται.

Ως εκ τούτου, εις την περίπτωσιν αυτήν είμαι αποφασισμένος επιμόνως να εισηγηθώ προς την Κυβέρνησιν όπως κληθή ο Ελληνικός Λαός να αποφανθή ειδικώς επί του θέματος. Πιστεύω ότι η εισήγησίς μου θα γίνη αποδεκτή. Ούτω θα γνωρίζωμεν όλοι πού ακριβώς ευρισκόμεθα και αν ο Ελληνικός Λαός προτιμά να εισέλθη, με άφθονον αίσθημα και πενιχρά τα μέσα, εις την άκρως επικίνδυνον περιπέτειαν, ή να παραμείνη εις την οδόν της αξιοπρεπούς και σώφρονος πορείας προς την σταθεράν πρόοδον και την ωραίαν ανέλιξιν του Έθνους μας.

Συνειργάσθημεν, Δέσποτά μου, με ειλικρίνειαν και αγάπην εις ώρας τραγικάς διά την Κύπρον και δυσχερείς δι'όλον το Έθνος, και εθεώρησα ότι, και αυτήν την ώραν των απειλουμένων κινδύνων, ώφειλα να σας ενημερώσω με την ιδίαν ειλικρίνειαν και την ιδίαν αγάπην την οποίαν έτρεφα και εξακολουθώ πάντοτε να τρέφω προς υμάς. Άλλωστε, εις ώρας κατά τας οποίας βλέπω διαγραφομένους μεγάλους κινδύνους διά προσφιλέστατα τμήματα του Ελληνισμού (την Κύπρον και ιδία την Κωνσταντινούπολιν), εξασθένησιν δε της γενικωτέρας θέσεως της Ελλάδος, δεν μου επιτρέπεται να αγνοήσω ότι, λόγω προελεύσεως, αναστήματος και θέσεως, δεν σας ενδιαφέρει απλώς η τύχη της Κύπρου αλλά η τύχη ολόκληρου του Έθνους.

Ουδέν το συγκεκριμένον ζητώ να πράξετε.

Ειργάσθημεν διά την ανεξαρτησίαν σας και επιθυμούμεν να την σεβώμεθα κατά τρόπον απόλυτον. Θα κάμετε ό,τι σεις νομίζετε καλόν. Εγώ ηθέλησα μόνον να γνωρίζετε τας σκέψεις μας. Βάσει αυτών, και εντελώς απερίσπαστοι από πολιτικάς διαμάχας, ημείς θα πράξωμεν το καθήκον μας έναντι του Έθνους.

Μετά βαθυτάτου σεβασμού και αγάπης
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΑΒΕΡΩΦ - ΤΟΣΙΤΣΑΣ
Υπουργός Εξωτερικών