Η αρχαιολόγος που αγάπησε την Ελλάδα

Η Μέρσι Κόουτς Σειραδάκη δεύτερη από δεξιά με συνεργάτες της αρχαιολόγους και τον Κρητικό οδηγό τους

ΤΗΣ ΧΡΥΣΑΣ ΝΑΝΟΥ

Αν η Μέρσι Κόουτς Σειραδάκη ήταν κινηματογραφική ηρωίδα, θα επιδίωκαν με πάθος να την υποδυθούν σταρ όπως η Κέιτ Μπλάντσετ ή η Εμα Τόμσον. Ομως ήταν πρόσωπο πέρα για πέρα αληθινό: μία δυναμική Βρετανίδα αρχαιολόγος, που έζησε και δούλεψε τον περασμένο αιώνα στην Ελλάδα, την εποχή που οι μεγάλες ανασκαφές ξένων αρχαιολογικών σχολών έφερναν στο φως θαυμαστά κομμάτια του παρελθόντος μας.

Πρόσφατα, το αμερικανικό Πανεπιστήμιο Μπράουν τη συμπεριέλαβε σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων με τίτλο «Breaking Ground: Women in Old World Archaeology», που αποτίει φόρο τιμής στη μνήμη μίας σειράς γυναικών αρχαιολόγων οι οποίες έλαμψαν σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο, σε μία εποχή που οι ευκαιρίες για μόρφωση των γυναικών ήταν ελάχιστες.

Ψάχνοντας ο «ΑτΚ» να ξετυλίξει το μίτο της ιστορίας της μοναδικής αυτής γυναίκας, που αγάπησε την Ελλάδα και δούλεψε δίπλα σε σπουδαίους αρχαιολόγους όπως ο σερ Αρθουρ Εβανς και ο Τζον Πέντλεμπερι, βρήκε να κρατάει τη μία άκρη του νήματος ο καθηγητής Αστροφυσικής του ΑΠΘ Ιωάννης Σειραδάκης. Ο γιος της.

«Η μητέρα μου αγαπούσε την Αρχαιολογία και, όπως φαίνεται, την περιπέτεια. Αφησε για πάντα τον τόπο που γεννήθηκε, την Αγγλία, για να ζήσει στην Ελλάδα, επειδή, όπως έλεγε, εδώ βρήκε ζεστασιά. Οχι μόνο λόγω κλίματος αλλά και χάρη στους ανθρώπους», λέει ο κ. Σειραδάκης, που για χάρη του «ΑτΚ» έκανε πρόθυμα ένα ταξίδι στο παρελθόν.

Γόνος οικογένειας βαρόνων του Ντεβονσάιρ, η Μέρσι Μάνεϊ Κόουτς ήταν από τους ανθρώπους που η ζωή τους συνοδεύεται διαρκώς από γεγονότα, από το ξεκίνημα κιόλας του βίου τους. Οι γονείς της της έδωσαν το όνομα Mercy (σημαίνει έλεος), ελπίζοντας να τους λυπηθεί ο θεός: εκείνη την εποχή είχε πέσει από το άλογο το μεγαλύτερο αγόρι της οικογένειας. Στη γέννηση του νέου τους παιδιού στήριξαν την ελπίδα να σωθεί το αγόρι. Και το θαύμα έγινε.

Τη δεκαετία του '30 η νεαρή Μέρσι σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στην Οξφόρδη. Εκεί είδε την αγγελία του Αρθουρ Εβανς που ζητούσε «εργατικά χέρια για ανασκαφές». Αμέσως άδραξε την ευκαιρία κι έφτασε στην Κρήτη, τον τόπο όπου έμελλε να ζήσει τελικά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της.

Αρχικά δούλεψε στην Κνωσό με τον Εβανς και στη συνέχεια με τον Τζον Πέντλεμπερι, επιμελητή της Κνωσού που υπήρξε σπουδαίος αθλητής στο άλμα εις ύψος και αργότερα σκοτώθηκε στη Μάχη της Κρήτης.

Γυναίκα ακούραστη, με σφρίγος και φοβερή αντοχή, -«αγριοκάτσικο» την αποκαλούσαν οι Κρητικοί, θυμάται ο γιος της- η Μέρσι Κόουτς αφοσιώθηκε στην αρχαιολογική έρευνα στην Κνωσό και στην Κοιλάδα του Λασιθίου, ενώ για κάποιο διάστημα συνόδευσε τον Πέντλμπερι σε ανασκαφές στην Αίγυπτο.

Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου έφυγε στη Μέση Ανατολή, δούλεψε για τη British Intelligence (συνεργάστηκε στην αποκρυπτογράφηση του «Κωδικός Αίνιγμα» στο Μπλέτσλι Παρκ) και στη συνέχεια για τον Ερυθρό Σταυρό. Στην Κρήτη επέστρεψε το 1944 για να δουλέψει για την UNRRA.

Για το κοινωφελές έργο και τον ηρωισμό της έγινε θρύλος στην Κρήτη. Μεταξύ άλλων, πρωτοστάτησε στη δημιουργία δημοτικού σχολείου και οικοτροφείου στη Σούγια, για τα ορφανά που άφησε ο πόλεμος. «Καμιά φορά, όταν κατεβαίνω στην Κρήτη, συναντάω κάποιους που μου λένε "η μητέρα σου μας έδωσε το πρώτο μας γάλα, την πρώτη μας σοκολάτα" κι αυτό με συγκινεί», παραδέχεται ο κ. Σειραδάκης.

Σε κάποια τέτοια ανθρωπιστική δραστηριότητα συνάντησε το μετέπειτα σύζυγό της, τον Κρητικό Μιχάλη Σειραδάκη, που δούλευε επίσης για την UNRRA. Εζησαν στην Κρήτη ώς το 1962, έχοντας αποκτήσει στο μεταξύ δύο παιδιά, και στη συνέχεια έφυγαν για την Αθήνα.

Εκεί η Μέρσι Μάνεϊ Σειραδάκη δούλεψε στη Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή. Τα τελευταία τρία χρόνια της ζωής της (πέθανε το 1993) τα έζησε στην Περαία, έξω από τη Θεσσαλονίκη, δίπλα στο γιο της, ο οποίος στο μεταξύ είχε αναλάβει την έδρα Αστροφυσικής στο ΑΠΘ.

«Να είσαι, κι όχι να φαίνεσαι»

«Esse quam videri»: «Να είσαι, όχι να φαίνεσαι». Το λατινικό αυτό ρητό που σημαίνει «να είσαι κι όχι να φαίνεσαι» ήταν η αγαπημένη φράση της Μέρσι Κόουτς - Σειραδάκη.

«Η μητέρα μου αγαπούσε τη γνώση, τη συνεχή μάθηση. Κάθε φορά που χρειαζόταν να μετακομίσουμε, το μεγαλύτερό μας πρόβλημα ήταν τα βιβλία της, τόνοι βιβλίων. Στη βιβλιοθήκη της βρήκα κι έναν τόμο Κοσμολογίας του Εντιγκτον, που αποτελεί "Βίβλο" για μας τους αστρονόμους. Τι ήθελε το βιβλίο αυτό εκεί; Ιδέα δεν έχω. Μέχρι και σε προχωρημένη ηλικία ήταν συνδρομήτρια του περιοδικού ''New Scientist''.

Την ενδιέφεραν εκτός από την Αρχαιολογία αμέτρητοι άλλοι επιστημονικοί τομείς. Καμιά φορά, όταν κουβεντιάζαμε, με ρωτούσε για τα πάλσαρ», θυμάται ο Ι. Σειραδάκης. Δυστυχώς, η Μέρσι Κόουτς - Σειραδάκη είχε ήδη πεθάνει όταν ο γιος της άρχιζε τη σημαντική έρευνά του σ' ένα από τα επιστημονικά θαύματα της αρχαιότητας, το Μηχανισμό των Αντικυθήρων.

Πολυτάλαντο άτομο, η Βρετανίδα αρχαιολόγος έγραφε ποίηση, συναγωνιζόταν τον άντρα της σε φαντασία στις... μαντινάδες, ζωγράφιζε τοπία με ακουαρέλα εμπνεόμενη από την ποίηση του Τζον Κιτς. Ακόμη, είχε μία τεράστια συλλογή με λουλούδια και βότανα και ήξερε τα ονόματα όλων των δέντρων.

Ανάμεσα στη συλλογή των μεταλλίων της Μέρσι Κόουτς - Σειραδάκη, ο γιος της βρήκε κι ένα που απονεμόταν σε άτομα που διακρίθηκαν σε στρατιωτική δράση. Ούτε κι ο ίδιος είναι σε θέση να απαντήσει πότε ακριβώς και πού υπηρέτησε η μητέρα του ως στρατιωτικός. Κάποιοι στην Κρήτη τη θυμούνται να φέρνει το πρώτο τζιπ, ενώ η ίδια δεν είχε πει ποτέ στους δικούς της ότι οδηγούσε.

Φήμες την ήθελαν, επίσης, να έχει μπει σε υποβρύχιο, μία φωτογραφία τη δείχνει να κρατάει όπλο. Για τίποτε απ' όλα αυτά δεν ήθελε να μιλάει. Η συναρπαστική ζωή της Βρετανίδας αρχαιολόγου είναι γεμάτη ξεχασμένα, πια, περιστατικά και πολλούς γρίφους, που θα απαιτούσαν, αν μη τι άλλο, ένα μυαλό όπως το δικό της για να τους λύσει.

Πηγή: Αγγελιοφόρος