Γράφει ο Αθαν. Τσαμουρτζής
Η πρώτη πολιτική δραστηριότητα, με σύγχρονα νεοελληνικά χαρακτηριστικά, εμφανίστηκε στο τόπο μας, στο Πολύγυρο και Χαλκιδική, λίγο πριν από την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και την απελευθέρωσή μας από τον ελληνικό στρατό
Ηταν τότε που με την επανάσταση των νεοτούρκων αποφασίστηκε να γίνουν, για πρώτη φορά, κοινοβουλευτικές εκλογές σ΄όλη την Οθωμανική Αυτοκρατορία στις οποίες θα συμμετείχε και το ελληνικό στοιχείο με ξεχωριστές διαδιακασίες, με ξεχωριστά ψηφοδέλτια, μόνο με έλληνες ψηφοφόρους και μόνο με έλληνες υποψήφιους βουλευτές,.
Η πολιτική διαμάχη μεταξύ του ελληνικού στοιχείου στη περιοχή μας είχε τότε έντονα χαρακτηριστικά, εντονότερα εκείνων της Θεσσαλονίκης και άλλων περιοχών της Βορείου Ελλάδος. Ισως αυτό να οφείλονταν στη μεγαλύτερη πυκνότητα του ελληνικού στοιχείου στο τόπο μας
Η ανάπτυξη του θέματος ενδέχεται να φαίνεται απλή. Εντούτοις παρουσιάζει πολλές δυσκολίες και τούτο, διότι ένας από τους πρωταγωνιστές της τότε και της μετέπειτα πολιτικής διαμάχης ήταν ο Μητροπολίτης Κασσανδρείας και Πολυγύρου, ο πολύ γνωστός Ειρηναίος
Εμείς θα προσπαθήσουμε για πολλούς λόγους να προσεγγίσουμε το θέμα λαμβάνοντας υπόψη κυρίως τις μαρτυρίες και τα έγγραφα που παρατίθενται στο γνωστό βιβλίο του Παναγιώτη Στάμου «Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΕΙΑΣ ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ, ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ. Εκδοση Τετάρτη, Θεσσαλονίκη 2005”
Για τις ανάγκες όμως της εξιστόρησης δεν παραλείψαμε να προσφύγουμε σε μερικές περιπτώσεις και σ΄άλλες πηγές προκειμένου να κάνουμε σαφέστερη, κατά τη γνώμη μας, την εξιστόρηση.
Το βιβλίο του Παν. Στάμου, δύσκολο στην ανάγνωσή του, περιέχει στον τίτλο του τη λέξη «βιογραφία» αλλά στο κείμενό του περιέχονται πολλά στοιχεία που θα μπορούσαν να το χαρακτηρίσουν, στο μέγιστο του περιεχομένου του, σαν αυτοβιογραφία.
Περιέχει πάρα πολλές λεπτομέρειες με παράθεση πολλών εγγράφων, αλλά και διαφόρων πληροφοριών και απόψεων απ΄όπου με προσεκτική ανάγνωση και λογική επεξεργασία των αναγραφομένων σε συνδυασμό με το γενικότερο πολιτικό γίγνεσθαι της εποχής μπορούν να βοηθήσουν στην αντικειμενικότερη εκτίμηση των γεγονότων.
Ενα λοιπόν από τα κεντρικά πρόσωπα των τότε πολιτικών εξελίξεων ήταν ο Μητροπολίτης Κασσανδρείας και Πολυγύρου Ειρηναίος. Τίποτε το μεμπτό και παράξενο για εκείνη την εποχή, όταν γύρω από το Μητροπολίτη και τη Μητρόπολη ξετυλίγονταν όλες οι δραστηριότητες του ελληνικού στοιχείου
Για να κατανοήσουμε όμως τα γεγονότα και τη πολιτική συμπεριφορά του Ιεράρχου αυτού είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε μερικά από τα βασικά στοιχεία της βιογραφίας του ως και στοιχεία από την επικρατούσα τότε στη περιοχή μας γενικότερη πολιτική κατάσταση.
Ο Μητροπολίτης Ειρηναίος έζησε από μικρό παιδί και ανδρώθηκε στο περιβάλλον του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Είχε μεγάλη επίδοση στα γράμματα. Σπούδασε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Συνέχισε τις σπουδές του στο Κίεβο και επιστρέφοντας απ΄εκεί σε ηλικία 32 ετών διορίστηκε καθηγητής στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης όπου του ανατέθηκε η διδασκαλία του μαθήματος της Εκκλησιαστικής Ιστορίας, της Ομιλητικής, της Εγκυκλοπαιδείας της Θεολογίας και της Ρωσσικής και Σλαυωνικής Φιλολογίας. Λαμπρό λοιπόν ήταν το ξεκίνημα του. Λαμπρό φαινόταν και το μέλλον του.
Περιέργως ο Ειρηναίος δεν μας άφησε εκκλησιαστικά ή άλλα κείμενα παρ΄όλη την ευρεία και επιμελημένη μόρφωσή του (σελ. 95)[1]. Ηταν άνθρωπος ευφυής, πείσμων, και προπαντός φιλόδοξος.
Στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, ύστερα από την ανάληψη του διδακτικού έργου από τον Ειρηναίο, ξέσπασε μεγάλη αναταραχή, η οποία διήρκεσε πολλά χρόνια. Κατά τη διάρκεια της ταραγμένης αυτής περιόδου και της σχετικής διαμάχης - η οποία πρέπει είχε έντονα χαρακτηριστικά - ο Ειρηναίος είχε κάποιο ρόλο. Ισως να είχε έναν από τους κεντρικούς ρόλους, αλλά η παραμονή του εκεί και η συναφής δραστηριότητα του διακόπηκε αιφνιδίως λόγω της εκλογής του σε Μητροπολίτη – ηλικίας τότε 40 ετών .
Όλα δείχνουν ότι είχε αφήσει, στη Σχολή, έντονες αναμνήσεις
Τοποθετήθηκε αμέσως, το 1903, στη χηρεύουσα Μητρόπολη Μελενίκου (30η στην ιεραρχία του Πατριαρχείου), δηλ. στη καρδία των σχισματικών Βουλγάρων και των κομιτατζήδων. Αναμφισβήτητα το έργο, που του ανατέθηκε ήταν πολύ δύσκολο.
Προσπάθησε να αποφύγει την απομάκρυνση του από την Κωνσταντινούπολη (σελ.25). Τελικά όμως πήγε στην έδρα του. Η εν γένει δε εκεί συμπεριφορά του έδειχνε, ότι είχε μεγάλες φιλοδοξίες. Το περίεργο θα ήταν να μη είχε τέτοιες φιλοδοξίες
Στο Μελένικο ο Μητροπολίτης Ειρηναίος είχε ν΄αντιμετωπήσει κυρίως εθνικά θέματα του εκεί ελληνικού στοιχείου
Υστερα από λίγο, από την άφιξή του εκεί, τον επισκέφτηκε στέλεχος του Μακεδονικού Αγώνα. Αυτός αργότερα τον χαρακτήρισε ως «αυτοκρατορικό» (σελ.30) προφανώς στις σκέψεις και στις αποφάσεις του.
[1] Οι εντός παρενθέσεως αριθμοί αναφέρονται στο Βιβλίο του Παν. Στάμου: Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΕΙΑΣ ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ, ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ, Εκδοσις Τετάρτη, Θεσσαλονίκη 2005
Κατά την επίσκεψη αυτή ο εκπρόσωπος του Μακεδονικού Κομιτάτου, που αργότερα διετέλεσε και υπουργός εξωτερικών, φαίνεται να τον παρότρυνε να σχηματίσει ανταρτικές ελληνικές ομάδες και αυτός (ο Ειρηναίος) του απάντησε: «Δεν εργαζόμεθα δυστυχώς συστηματικά. Επιβάλλεται συνετά και σιγά-σιγά να τοποθετήσωμεν μίαν οργάνωσιν. Το Βασίλειον πρέπει να καταλάβη ότι υπάρχει δεύτερον Ελληνικόν Κράτος, το Πατριαρχείο, απέναντι του οποίου πρέπει να τηρή πολιτικήν κατανοήσεως, που να βασίζεται ιδίως επί των αγνώστων διά πολλούς δυνάμεων του Ελληνισμού ανά την Οθωμανικήν αυτοκρατορίαν ….» (σελ. 30)
Τα λόγια αυτά δεν τα είπε τυχαία ο Ειρηναίος εκείνη τη στιγμή. Τα εννοούσε βαθύτατα. Oλες οι μετέπειτα ενέργειές του, όλη τη περίοδο της τουρκοκρατίας, επηρεάζονταν από την επιλογή του αυτή με εντυπωσιακή συνέπεια.
Φαίνεται δε ότι τότε εδραιώθηκε μέσα του και η φιλοδοξία να γίνει Οικουμενικός Πατριάρχης. Τίποτε το μεμπτό, Ηξερε όμως ότι για να συμβεί κάτι τέτοιο απαραίτητη ήταν και η συγκατάθεση της τουρκικής πλευράς
Στο Μελένικο ο Ειρηναίος ακολούθησε διαφορετική εθνική πολιτική απ΄εκείνη του άλλου Μητροπολίτη της Καστοριάς, του Γερμανού Καραβαγγέλη .
Ο πρώτος φρόντιζε και αντιμετώπιζε τα προβλήματα του ελληνικού στοιχείου , ώστε να υπάρχει η μικρότερη δυνατή φθορά εν αναμομή των μεγάλων εξελίξεων, ενώ ο δεύτερος αντιμετώπιζε, τα ίδια προβλήματα, δυναμικά με τα όπλα στο πεδίο της μάχης, μία πολιτική που εύρισκε σύμφωνο τότε και το εθνικό κέντρο
Συγκεκριμένα στο Μελένικο o Ειρηναίος, Μητροπολίτης πλέον, αντιμετώπιζε τα συναφή προβλήματα του ελληνικού στοιχείου με πολλές αναφορές προς το Πατριαρχείο ζητώντας την παρέμβαση και βοήθεια του. Επίσης έκαμνε συνεχείς και πολλές παρεμβάσεις στις τουρκικές αρχές ως και πολλές παρεμβάσεις στις ένοπλες βουλγαρικές ομάδες με μερικές από της οποίες φαίνεται να είχε και καλές σχέσεις, ως ορίζουν άλλωστε και οι πατερικές επιταγές, γράφει χαρακτηριστικά ο Βιογράφος του (σελ. 42).
Δεν προσπάθησε να οργανώσει ένοπλες ελληνικές ομάδες. Ιδρυσε όμως για εθνικούς σκοπούς πολλές Φιλοπτώχους Αδελφότητες Κυριών (σελ.30).
Ετσι έκρινε ο Μητροπολίτης, ότι η πολιτική αυτή συνέφερε στο ελληνικό κράτος, στο ελληνικό στοιχείο της περιοχής και στο «δεύτερο ελληνικό κράτος», το οποίο αυτός είχε πάντοτε κατά νού
Πρέπει να άφησε καλές εντυπώσεις και στο βουλγαρικό στοιχείο της περιοχής (σελ.42) εξού οι μετέπειτα συχνές επισκέψεις, που δέχονταν στη Μητρόπολη από το διοικητή (τον Χερουβείμ) των βουλγαρικών δυνάμεων κατοχής του Πολυγύρου και τα πολλά χειροφιλήματά του (σελ.78)
Η δραστηριότητα αυτή του Μητροπολίτη Ειρηναίου φαίνεται να μη δυσαρεστούσε τις τουρκικές αρχές. Ισως όμως να δυσαρεστούσε τις ελληνικές αρχές (σελ. 44)
Ο μητροπολίτης Ειρηναίος μετά 3-ετία, από την τοποθέτησή του στο Μελένικο, μετετέθη ξανά πίσω στη Κωνσταντινούπολη. Η μετάθεση αυτή επηρέασε πάρα πολύ τη μετέπειτα πολιτική συμπεριφορά του ως και την εκκλησιαστική σταδιοδρομία του. Ολα δείχνουν, ότι η μετάθεση αυτή παρεμπόδισε ακόμη και αυτή ακόμη την εκλογή του σε Πατριάρχη(σελ. 110)
Στην Κωνσταντινούπολη, μετά την επιστροφή του, του ανατέθηκε η διεύθυνση της Θεολογικής Σχολής Χάλκης, διακεκριμένη θέση.
Εκεί όμως έμεινε πολύ λίγο, λιγότερο από ένα χρόνο, διότι αντιδρούσαν οι καθηγητές της Σχολής (σελ.47, 50). Η παρουσία του στη Σχολή και στο Φανάρι γενικότερα φαίνεται να μη ήταν επιθυμητή από πολλούς από τους εκεί κύκλους. Ετσι του ανατέθηκε η χηρεύουσα τότε μητρόπολη Κασσανδρείας και Πολυγύρου ( 67η στην ιεραρχία του Πατριαρχείου, πολύ κατώτερη εκείνης της Μητρόπολης Μελενίκου).
Τα γεγονότα αυτά δεν μπορεί παρά να προβλημάτισαν το χαρισματικό αλλά και φιλόδοξο Μητροπολίτη. Ετσι μόνο μπορεί να εξηγηθεί η μετέπειτα ασυνήθης πολιτική δραστηριότητά του
Αυτή τη φορά ο μητροπολίτης Ειρηναίος δεν αντέδρασε και αναχώρησε αμέσως για τη νέα του έδρα στο Πολύγυρο, ευημερούσα τότε κωμόπολη με 397 οικογένειες, όπου έφθασε μεγαλοπρεπώς το απόγευμα της Παρασκευής 7 Σεπτεμβρίου 1907 έφιππος επί λευκού ίππου (σελ.174).
Ηταν εποχή μεγάλης τοπικής έντασης μέσα στο Πολύγυρο, η οποία εξανάγκασε τον τότε Μητροπολίτη Ιωάννη να παραιτηθεί [2] και να αποσυρθεί στο Αγιο Ορος. Ηταν όμως και η εποχή των μεγάλων εξελίξεων σε Αθήνα (άνοδος του Βενιζέλου), Βαλκάνια (προετοιμασία των Βαλκανικών πολέμων) και παραμονές της επανάστασης των Νεοτούρκων
Αυτή την εποχή είχαμε και μία ασυνήθιστη προσπάθεια προώθησης της εκπαίδευσης στη τουρκική αυτοκρατορία με την ίδρυση πανεπιστημίων, τουρκικών σχολείων κλπ., αλλά και σοβαρή οργάνωση των μυστικών Υπηρεσιών της.
Ο νέος Μητροπολίτης με την άφιξη του στο Πολύγυρο συνέχισε, με εντυπωσιακή δραστηριότητα, τις προσπάθειες του προκατόχου του, του Μητροπολίτη Ιωάννη (σελ.174), στην ανέγερση σχολείων στη περιοχή μας. Ο Μητροπολίτης Ιωάννης ήταν αυτός που είχε αρχίσει τις τυπικές διαδικασίες και είχε μεριμνήσει ακόμη και για την εκπόνηση των σχετικών σχεδίων τους.
Ο Μητροπολίτης Ειρηναίος μόλις έφθασε στο Πολύγυρο, μία από τις πρώτες ενέργειές του, ήταν να ζητήσει από τους κατοίκους να του παραχωρήσουν τη διαχείριση των κισλάδων (τα μισθώματα χειμερινών βοσκοτόπων) του Πολυγύρου (σελ.85) και άλλων χωριών για την ανέγερση σχολείων προς κάλυψη των μεγάλων αναγκών της περιοχής.
[2] Νερό από τις εξι Βρύσες. Μοναχός Συνέσιος Γενατάς, Α΄Εκδοση, Εκδοση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Χαλκιδικής ,Μάρτιος 2009, σελ. 392
Ολοι οι κάτοικοι ανταποκρίθηκαν στην έκκληση αυτή του Μητροπολίτη τους με ομόφωνη συγκατάθεση τους, οι οποίοι μέχρι τότε είχαν από τους κισλάδες, ένα σοβαρό ετήσιο εισόδημα.
Προς εκτίμηση των εσόδων του Κισλά Πολυγύρου ο Μητροπολίτης Ειρηναίος ανέφερε με επιστολή του προς το Πατριαρχείο, ότι αναμένει να εισπράξει το πρώτο χρόνο 250-280 λίρες, όταν το κόστος ανέγερσης του κτίριου του Δημοτικού Σχολείου Πολυγύρου (τώρα Δημαρχείο) προϋπολογίζονταν σε 400 λιρες περίπου(σελ.174)
Υπήρξαν δε ακόμη και πολλές προσωπικές συνεισφορές των κατοίκων(σελ. 83, 86 και174). Αυτούς άραγε τους Χαλκιδικιώτες ποιός τους θυμάται σήμερα ή όφειλε να τους θυμάται;
Όλα αυτά δεν είναι παρά ενδείξεις του υψηλού αισθήματος εθνικής ευθύνης, που χαρακτήριζε τους Χαλκιδικιώτες, τότε και παλαιότερα, από το 1821.
Με τα έσοδα των κισλάδων κτίστηκαν πολλά σχολεία στο Πολύγυρο και στα γύρω χωριά. Μεταξύ αυτών κτίστηκε το δημοτικό σχολείο Πολυγύρου(τώρα Δημαρχιακό Μέγαρο), το γυμνάσιο του Πολυγύρου κλπ.
Η ελεύθερη διαχείριση όλων των κισλάδων από τη Μητρόπολη του Πολυγύρου συνεχίστηκε ανελλιπώς μέχρι του θανάτου του Ειρηναίου, κράτησε δηλ. συνολικά 38 χρόνια (σελ.85).
Η επανάσταση των Νεοτούρκων εκδηλώθηκε τον επόμενο χρόνο της άφιξης του Μητροπολίτη Ειρηναίου στο Πολύγυρο, τον Ιουνίου 1908, δηλ. ύστερα από 9 μήνες από την άφιξή του. Το γεγονός γιορτάστηκε και στο Πολύγυρο. Ολοι πιστέψανε τότε ότι άρχιζε μία νέα περίοδος αρμονικής συνεργασία χριστιανών και Μουσουλμάνων, Τούρκων και Ελλήνων.
Τούρκοι και Ελληνες του Πολυγύρου , συγκεντρώθηκαν στο εξωκλήσι της Παναγίας γιά να γιορτάσουν το γεγονός και όπου φωτογραφήθηκαν για τις ανάγκες της ημέρας. Εκεί ήταν και φωτογραφήθηκε και ο νέος Μητροπολίτης Ειρηναίος (σελ.62)
Σε λίγο όμως, μετά τους πανηγυρισμούς στο εξωκλήσι της Παναγίας, ο Μητροπολίτης Ειρηναίος άλλαξε τακτική, και άρχισε δριμύτατη επίθεση κατά του Κομιτάτου των Νεοτούρκων και των τοπικών τουρκικών αρχών. Αποκορύφωμα της πολεμικής αυτής ήταν το κήρυγμα, που έκανε στην ακολουθία της αγάπης το μεσημέρι της εορτής του Πάσχα του 1909 με το οποίο καταδίκασε τα απατηλά συνθήματα και τα κρύφια σχέδια του Κομιτάτου των Νεοτούρκων (σελ.55}
Από τότε, από το 1909, ο Ειρηναίος αρχίζει να πλησιάζει και τον ανερχόμενο Βενιζέλο ( σελ. 116 ). Δεν γνωρίζουμε πως ξεκίνησε η γνωριμία αυτή. Ο Βιογράφος του Ειρηναίου γράφει στη σελ.116, ότι «Τα αμοιβαία αισθήματα μεταξύ αυτού (του Ειρηναίου)και του Ελευθερίου Βενιζέλου ήταν λόγω των υπηρεσιών αμφοτέρων μεγάλα…». Ποτέ όμως ο Βενιζέλος δεν του έστειλε οιαδήποτε επιστολή ή και ευχετήριο κάρτα ακόμη. Η συμπεριφορά αυτή του Βενιζέλου ίσως να μαρτυρούσε την ύπαρξη κάποιας επιφύλαξης.
Τότε ήταν που προκηρύχθηκαν εκλογές σ΄όλη την Τουρκική Αυτοκρατορία. Ορίστηκε δε να εκλεγούν και εκπρόσωποι των μειονοτήτων. Για το Βιλαέτι της Θεσσαλονίκης, όπου και η Χαλκιδική, είχε οριστεί να εκλεγούν 3 Ελληνες Βουλευτές
Τώρα αρχίζει και η πολιτική δραστηριότητα του Μητροπολίτη Ειρηναίου
Ο Μητροπολίτης Ειρηναίος φαίνεται ότι ήθελε να έχει το πρώτο λόγο στο πολιτικά δρώμενα του Πολυγύρου και της Χαλκιδικής. Αυτός να κάμνει τις πολιτικές επιλογές και αυτός να ορίζει τα πολιτικά πρόσωπα της αρεσκείας του. Τίποτε το περίεργο στη συμπεριφορά αυτή του Μητροπολίτη για εκείνη την εποχή
Επέλεξε δε και είχε για πολλά χρόνια ως πολιτικό σύμβουλό του τον Ιωάννη Τραγανό, διακεκριμένο πολυγυρινό, μορφωμένο (φιλόλογο του Πανεπιστημίου Αθηνών, υπότροφο του ιδρύματος Φραντσή), με πολλές ικανότητες στα περί πολιτικής. Περιέργως όμως προέβαλλε ως πρώτο πολιτικό πρόσωπο της εκλογής του όχι τον πολιτικό του σύμβουλο, τον Ιωαν. Τραγανό, αλλά τον Αθανάσιο Σαμαρά, διακεκριμένο επίσης πολυγυρινό, μεγάλο επιχειρηματία, επίσης μορφωμένο, αυτός με τουρκική μόρφωση (απόφοιτος του τουρκικού Γυμνασίου Ιδαδιέ), άνθρωπος χαμηλών τόνων.
Την άποψη αυτή του ιεράρχη, του δικαιώματος δηλ. της απόλυτης πολιτικής επιλογής, χωρίς να είναι περίεργη για την εποχή της, δεν αποδέχονταν όλοι οι κάτοικοι της Χαλκιδικής και μεταξύ αυτών ο τότε εκλεγμένος δήμαρχος Πολυγύρου Αθανάσιος Γιαννάκη Κότσιανος.
Ετσι άρχισαν οι πρώτες πολιτικές αντιπαλότητες και έτσι έγινε ο πρώτος πολιτικός διαχωρισμός των κατοίκων της Χαλκιδικής.
Στις πρώτες αυτές αντιπαλότητες αναμείχθηκαν και οι νεότουρκοι της Χαλκιδικής, οι οποίοι άρχισαν να παρεμβαίνουν εις βάρος του Μητροπολίτη και εναντίον όσων τον ακολουθούσαν, λόγω της πολεμικής προς αυτούς τακτικής του Ειρηναίου.
Είχαμε άσχημες εξελίξεις. Πολλοί βγήκαν στα βουνά. Στα πλαίσια του κλίματος αυτού έγινε και μία αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του Μητροπολίτη από έναν περιθωριακό τούρκο(σελ.56). Ηταν μάλλον μία πράξη εκφοβισμού
Σε σύσκεψη δε στο ελληνικό προξενείο της Θεσσαλονίκης, όπου προσήλθε από τη Χαλκιδική μόνο ο Μητροπολίτης Ειρηναίος συνοδευόμενος από τον πολιτικό του σύμβουλο Ιωαν. Τραγανό πέτυχε να πάρει την έγκριση του Προξενείου ώστε ο ένας εκ των τριών υποψηφίων βουλευτών να είναι ο εκλεκτός πολιτικός του φίλος ο Αθαν. Σαμαράς (σελ.62)
Η απόφαση αυτή προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων, όχι μόνο στο Πολύγυρο αλλά και σ΄άλλες περιοχές της Χαλκιδικής, όπου φαίνεται να ήταν εκεί οι αντιδράσεις αυτές ακόμη εντονότερες (σελ.63).
Για να μη υπάρξει διάσπαση του ελληνικού στοιχείου το προξενείο επέτρεψε να υπάρξουν και άλλες υποψηφιότητες στη Χαλκιδική,
Ο Μητροπολίτης Ειρηναίος φάνηκε απτόητος. Ονόμασε τους πολιτικούς φίλους του Φιλελευθέρους - δείχνοντας προφανώς έτσι και έγκαιρα τις προτιμήσεις του προς τον ανερχόμενο Βενιζέλο (σελ.116) και συνέχισε τον πολιτικό του αγώνα
Η εκλογή των βουλευτών θα γινόταν από 30 εκλέκτορες εκλεγμένους από τις τοπικές κοινωνίες (σελ.62) της Χαλκιδικής. Στο Πολύγυρο θα εκλέγονταν δύο από τους εκλέκτορες αυτούς
Ετσι άρχισε ο μεγάλος αγώνας εκλογής των εκλεκτόρων της αρεσκείας κάθε παράταξης. Οι νεότουρκοι χρησιμοποίησαν κάθε μέσο επηρεασμού των ψηφοφόρων αλλά και ο Μητροπολίτης φαίνεται, ότι δεν υστερούσε σε μεθόδους παρέμβασης (σελ.64). Φαίνεται να συνήθιζε και να χρησιμοποιούσε την ποινή του αφορισμού [3]
Οι κάτοικοι της Χαλκιδικής χωρίστηκαν σε δύο παρατάξεις. Στους Φιλελεύθερους (ή δεσποτικούς) και στους Ενωτικούς (ή Ενωτικοκοτσιανικούς) [4]
Οι Φιλελεύθεροι ήταν προφανώς καλά οργανωμένοι. Είχαν μαζί τους το Μητροπολίτη Ειρηναίο. Μεγάλο τοπικό παράγοντα. Ηταν ο μέγιστος, γνώστης του πολιτικού παιχνιδιού, ευφυής, πείσμων, με μεγάλο κύρος, με μηχανισμούς επηρεασμού της κοινής γνώμης.
Ο πολιτικός αγώνας φαινόταν άνισος
Από τα βιβλίο του Παν. Στάμου έχουμε αρκετές πληροφορίες για τους Φιλελεύθερους ενώ γιά τους Ενωτικούς δεν έχουμε απολύτως καμία πληροφορία.
Από άλλες όμως εργασίες [5] έχουμε γνωρίζουμε λίγα από τις δραστηριότητες των Φιλελευθέρων και των Ενωτικών. Ξέρουμε αρκετά ονόματα στελεχών που ανήκαν στην παράταξη των Φιλελευθέρων
Οι Φιλελεύθεροι κάμνανε πολιτικές συγκεντρώσεις. Σε μία μάλιστα απ΄αυτές, εν απουσία του Μητροπολίτη, ο προβεβλημένος Αθαν. Σαμαράς εκφράζοταν κολακευτικά για τον Αθαν. Παλαμήδη, μεγάλο κτηματία, με τουρκική μόρφωση [6] και ισχυρό οικονομικό παράγοντα του Πολυγύρου, επίσης ενδιαφερόμενο για μία θέση υποψηφίου βουλευτή Χαλκιδικής. Αυτός επιζητούσε τότε τη διαμεσολάβηση του Μητροπολίτη, διά του πολιτικού του συμβούλου, γιά μία θέση στο ψηφοδέλτιο των υποψηφίων. Η απλόχερη αυτή συμπεριφορά του Αθαν. Σαμαρά δείχνει μεν τον χαρακτήρα του, αλλά θα μπορούσε να ερμηνευτεί, ότι εσύρετο στην πολιτική χωρίς ενθουσιασμό. Απλά δεν ήθελε να έρθει σε αντίθεση με τις επιθυμίες του Ιεράρχου.
[3] Νερό από τις εξι Βρύσες. Μοναχός Συνέσιος Γενατάς, Α΄Εκδοση, Εκδοση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Χαλκιδικής Μάρτιος 2009 σελ. 423
[4] Προεκλογικές κινήσεις στον Πολύγυρο το 1911, Ιωακ. Παπάγγελος. Περιοδικό ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ 73/2013)
[5] Προεκλογικές κινήσεις στον Πολύγυρο το 1911, Ιωακ. Παπάγγελος. Περιοδικό ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ 73/2013)
[6] Νερό από τις εξι Βρύσες. Μοναχός Συνέσιος Γενατάς, Α΄Εκδοση, Εκδοση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Χαλκιδικής,Μάρτιος 2009, σελ. 420
Αλλωστε και η μετέπειτα πολιτική συμπεριφορά του Αθαν. Σαμαρά αυτό επιβεβαιώνει. Ουδέποτε άλλοτε αυτός αναμείχθηκε στη πολιτική, καίτοι είχε την ανεπιφύλακτη υποστήριξη του Μητροπολίτη Ειρηναίου. Παρέμεινε όμως στενός και πιστός φίλος του Μητροπολίτη μέχρι τα βαθιά γεράματά του.
Από τα τότε στελέχη των Φιλελευθέρων του Πολυγύρου κυβερνητική θέση επί διοικήσεως Βενιζέλου έλαβε αργότερα μόνο ο Αθαν. Παλαμήδης. Διορίστηκε στην αρχή Δήμαρχος Πολυγύρου και αργότερα έπαρχος στη περιοχή του Παγγαίου.
Για την πολιτική δραστηριότητά των Ενωτικών δεν ξέρουμε πολλά. Ηταν άνθρωποι μάλλον χαμηλών τόνων, άπειροι περί την πολιτική, λέγανε ευθαρσώς τη γνώμη τους, γνήσιοι πολυγυρινοί και χαλκιδικιώτες της εποχής, αν εκτιμήσουμε τη μετέπειτα πολιτική συμπεριφορά τους. Ηταν ανοργάνωτοι και είχαν εκ των πραγμάτων, ως αντίθετοι του Ειρηναίου, την ανοχή ή και την υποστήριξη των Νεοτούρκων. Προβλήθηκαν όμως, κατά βάση, από αντίδραση των κατοίκων προς την πολιτική δραστηριότητα του Ειρηναίου.
Για τον μεν Αθανάσιο Γιαννάκη Κότσιανο (γνωστός και από το Κοτσιανάδικο σήμερα) ξέρουμε, ότι υπήρξε εκλεγμένος Δήμαρχος Πολυγύρου με μεγάλη οικονομική δραστηριότητα. Συνεργάτης του δε και φίλος του υπήρξε ο Νικ. Πετρουλάς επίσης δραστήριο και εκλεγμένο στέλεχος του Δήμου Πολυγύρου, με μεγάλη επιρροή στο εκλογικό σώμα. Ηταν δε, ο Νικ. Πετρουλάς, πεθερός του μεγάλου μακεδονομάχου και οπλαρχηγού της Χαλκιδικής Μηνόπουλου, που πρώτος εισήλθε στον Πολύγυρο ύστερα από τη φυγάδευση των τούρκων [7].
Η πολιτική αντιπαράθεση έλαβε τότε μεγάλη έκταση και είχε μεγάλη όξυνση σ΄όλη τη Χαλκιδική. Ο έμπειρος πολιτικός σύμβουλος του Μητροπολίτη, ο Ιωαν. Τραγανός, παραμονές των εκλογών, έλεγε, ότι δεν υπάρχουν πολλοί με την πλευρά του Μητροπολίτη. [8] Ο δε Ειρηναίος εκτιμώντας και αυτός την κατάσταση, αποφάσισε να συστήσει στους Φιλελευθέρους (τους οπαδούς του), να ψηφίσουν τους Ενωτικούς (τους αντιπάλους του) βάζοντας ορισμένους όρους, μάλλον ανεφάρμοστους (σελ.67)
Από τον Πολύγυρο εκλέκτορες εξελέγησαν τελικά ο εκλεγμένος Δήμαρχος Αθανάσιος Κότσιανος και ο στενός του συνεργάτης Νικόλαος Πετρουλάς. Το αποτέλεσμα αυτό δεν το αναγνώρισε η τοπική ομάδα των Φιλελευθέρων Πολυγύρου, η οποία μάλιστα έστειλε και σχετική επώνυμη επιστολή στην εφημερίδα της Θεσσαλονίκης «Νέα Αλήθεια», η οποία και τη δημοσίευσε στο φύλλο της 7 Απριλίου 1912
Ακολούθησε η εκλογή των βουλευτών. Οι εκλέκτορες δεν εξέλεξαν ως βουλευτή τον εκλεκτό του Μητροπολίτη (τον Αθαν. Σαμαρά), αλλά τον αδελφό του Δημάρχου Πολυγύρου τον Κηρύκο (όχι Κύρκο) Γιαννάκη Κότσιανο γιατρό της Θεσσαλονίκης, εκ Πολυγύρου και συζύγου της ανεψιάς (της πολύ αξιόλογης Μαργιόγκας) του άλλοτε Μητροπολίτη Πολυγύρου Προκοπίου
[7] Νερό από τις εξι Βρύσες. Μοναχός Συνέσιος Γενατάς, Α΄Εκδοση, Νερό από τις εξι Βρύσες. Μοναχός Συνέσιος Γενατάς, Α΄Εκδοση, Εκδοση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Χαλκιδικής ,Μάρτιος 2009, σελ. 390
[8] Προεκλογικές κινήσεις στον Πολύγυρο το 1911, Ιωακ. Παπάγγελος. Περιοδικό ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ 73/2013),
Δεν υπήρξαν ενστάσεις ή αμφισβητήσεις για την εκλογή αυτή.
Ο συγγραφέας της βιογραφίας του Μητροπολίτη Ειρηναίου γράφει (σελ.62) ότι η εκλογή χάθηκε για 5 μόνο ψήφους. Αλλά οι 5 ψήφοι στους 30 δεν ήταν αμελητέοι. Ηταν το 17% περίπου του συνόλου.
Ακόμη από το αποτέλεσμα της ψηψοφορίας αυτής έχουμε μία ένδειξη, ότι η σύσταση του Μητροπολίτη προς τους οπαδούς του να ψηφίσουν τους ενωτικούς ήταν μάλλον μία απλή πολιτική πράξη και ότι οι εκλέκτορες ψήφισαν τελικά κατά συνείδηση.
Ετσι η πρώτη πολιτική διαμάχη στη Χαλκιδική κατέληξε σε μία πολιτική ήττα του Μητροπολίτη Αυτή πρέπει να ήταν μία άλλη όχι ευχάριστη εμπειρία γι΄αυτόν. Με τη μη εκλογή του εκλεκτού του υποψηφίου, του Αθαν. Σαμαρά, ο Ειρηναίος
(α) Εχασε το χαρακτηρισμό του μεγάλου πολιτικού παράγοντα της Χαλκιδικής Η απώλεια του χαρακτηρισμού αυτού φαίνεται να τον συνόδευε και μετέπειτα, εξού και οι επιφυλάξεις, κατά πάσα πιθανότητα, του Βενιζέλου.
(β) Το ποίμνιο του διασπάστηκε στα δύο. Δεν ήταν πλέον ο Μητροπολίτης όλων των κατοίκων της περιοχής του. Ενα τμήμα φαίνεται ν΄απομακρύνθηκε πολύ από κοντά του, ως έδειξαν άλλωστε και οι μεταγενέστερες εξελίξεις.
(γ) Διασπάστηκε η ενότητα εκκλησίας και λαού. Στοιχείο που πρόσεχε πολύ τότε η εκκλησία. Υπήρχε μεγάλη ευαισθησία. Σε παρόμοια περίπτωση αλλά σε πολύ μικρότερη ένταση και έκταση ο προηγούμενος Μητροπολίτης Ιωάννης, που διαδέχθηκε ο Ειρηναίος, παραιτήθηκε και αποσύρθηκε στο Αγιον Ορος. [9]
(δ) Εχασε την ανοχή των τούρκων, απαραίτητη προϋπόθεση της εκλογής του σε Πατριάρχη.
Αυτά όμως δεν πτόησαν το ψύχραιμο, πείσμονα και διορατικό Ειρηναίο.
Συνέχισε τον πολιτικό του αγώνα και την εμφανή προσήλωσή του στο πρόσωπο του Βενιζέλου. Στο πρώτο δε Βαλκανικό πόλεμο μπόρεσε να βελτιώσει και τις σχέσεις του με τη τουρκική διοίκηση.
Κατά την περίοδο αυτή της κατάρρευσης της τουρκικής διοίκησης και λίγο πριν από την άφιξη του ελληνικού στρατού, ο Μητροπολίτης Ειρηναίος μαζί με το πιστό του φίλο, τον Αθανάσιο Σαμαρά, κατόρθωσαν να απομακρύνουν σώους όλους τους τελευταίους εγκλωβισμένους τούρκους – στρατιωτικούς και πολιτικούς υπαλλήλους - που βρίσκονταν τότε στο Πολύγυρο, προς όφελος όχι μόνο των ίδιων των εγκλωβισμένων αλλά προς όφελος και των Πολυγυρινών και του Πολύγυρου.(σελ.70). Εκτοτε ο Μητροπολίτης Ειρηναίος πηγαινοέρχονταν τακτικά και ανενόχλητος στη Κωνσταντινούπολη
[9] Νερό από τις εξι Βρύσες. Μοναχός Συνέσιος Γενατάς, Α΄Εκδοση, Νερό από τις εξι Βρύσες. Μοναχός Συνέσιος Γενατάς, Α΄Εκδοση, Εκδοση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Χαλκιδικής ,Μάρτιος 2009, σελ. 392,417
Η πολιτική της οξύτητας τίποτε το καλό δεν απέδωσε στον τόπο μας, στη Χαλκιδική.
Ένα μέτρο της πολιτικής οξύτητας, της πόλωσης μεταξύ του ελληνικού στοιχείου, είναι το γεγονός, ότι κατά το εξάμηνο της ελληνικής παρουσίας στο τουρκικό κοινοβούλιο ο Μητροπολίτης Ειρηναίος γιά διάφορα δικά του ή άλλα προβλήματα του Πολυγύρου, και της Χαλκιδικής, ζητούσε την τουρκική κρατική παρέμβαση όχι διαμέσου του χαλκιδικιώτη Βουλευτή (Κηρύκου Κότσιανου), αλλά μέσω άλλου Βουλευτή της Θεσσαλονίκης (του Γεωργίου Χωναίου), ο οποίος ουδεμία σχέση είχε με το Πολύγυρο και τη Χαλκιδική (σελ.163-168).
Με τον τρόπο αυτό ο Μητροπολίτης έδειξε, ότι δεν αναγνώριζε το εκλογικό αποτέλεσμα, αλλά και τα στελέχη του, περιέργως, δεν έστειλαν οιαδήποτε σχετική επιστολή στον τύπο ή αλλού. Εσιώπησαν
Ο Μητροπολίτης Ειρηναίος ουδεμία επαφή είχε με το χαλκιδικιώτη βουλευτή, αλλά και ο βουλευτής δεν επεδίωξε να έχει κάποια συνεργασία μαζί του (σελ.64). Ο χαλκιδικιώτης Βουλευτής απέφυγε όμως και δεν εκμεταλλεύτηκε τη δυσαρέσκεια της τουρκικής διοίκησης προς το πρόσωπο του (του Ειρηναίου)
Ετσι δημιουργήθηκε τελικά στο τόπο μας ένα κακό προηγούμενο και ένα πολύ άσχημο πολιτικό υπόβαθρο, που προκάλεσε μεγάλα δεινά, δημιούργησε τραγικές καταστάσεις κατά τα επόμενα ταραχώδη χρόνια.
Οι εκλογές των νεότουρκων στη Χαλκιδική έγιναν τον Απρίλιο του 1912, ενώ οι Βαλκανικοί πόλεμοι ξεκίνησαν τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου, δηλ. ύστερα από 6 μήνες περίπου και μ΄αυτούς τελείωσε και η ιστορία της χαλκιδικιώτικης , της ελληνικής παρουσίας στη μεγάλη τουρκική εθνοσυνέλευση ως και η πρώτη περίοδος της πολιτικής δραστηριότητας στον τόπο μας
Υπάρχει και δεύτερη περίοδος, τραγικότερη αυτή τη φορά, συνέχεια της ως άνω πολιτικής ιστορίας του τόπου μας, από το 1912 μέχρι το 1921, όπου πάλι κεντρικό πρόσωπο ήταν ο Μητροπολίτης Ειρηναίος. Αυτή τη φορά όμως με ελληνική διοίκηση.
Η πολιτική ιστορία της δεύτερης αυτής περιόδου παρουσιάζει αναμφισβήτητα μεγάλο ενδιαφέρον, πολύ μεγαλύτερο, για την τοπική Ιστορία. Είναι όμως έξω του αντικειμένου της παρούσης εργασίας μας και αναμένει φυσικά την εξιστόρησή της
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου