Θεσσαλονίκη: Η μαρμαρόστρωτη Εγνατία... μεταφέρεται

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΝΤΟΝΙΑ ΚΑΝΙΤΣΑΚΗ

Μια γιγαντιαία επιχείρηση μεταφοράς ενός από τα πιο σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα, που εντοπίστηκαν στις ανασκαφές που γίνονται στους σταθμούς του μετρό της Θεσσαλονίκης, βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και λίγες μέρες, στο σταθμό Αγίας Σοφίας. Πρόκειται για τη μεταφορά τμήματος του μαρμαρόστρωτου δρόμου, που υπήρχε εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η οδός Εγνατία.

Η σκαπάνη των αρχαιολόγων και τα ευρήματα, που φέρνουν στο φως, δείχνουν το πέρασμα των αιώνων από τη Θεσσαλονίκη. Αλλωστε στην οδό Εγνατία έχουν αποκαλυφθεί 32 διαφορετικά καταστρώματα.

Η απόσπαση του δρόμου γίνεται τμηματικά, με την όλη επιχείρηση να θυμίζει μεταφορά ενός γιγαντιαίου... παζλ.

Κι αυτό καθώς ο δρόμος που μεταφέρεται έχει μήκος περίπου 80 μέτρα, με την απόσπαση να γίνεται κομμάτι-κομμάτι. Κατά κύριο λόγο αποτελείται από μεγάλες μαρμάρινες πλάκες, πάχους 15 εκατοστών.

Σε κάθε κομμάτι που αποσπάται, το οποίο μπορεί να είναι, για παράδειγμα, από μία πέτρα τριών ή και λιγότερων εκατοστών (αφού πολλές από τις πλάκες βρέθηκαν σπασμένες), μέχρι μία πλάκα ενός ή και περισσότερων μέτρων, μπαίνει αρίθμηση. Ετσι τα κομμάτια αυτά, αποτελούν τρόπον τινά τις ψηφίδες ενός παζλ.

Πριν να ξεκινήσει η επιχείρηση απόσπασης του δρόμου, έγινε πλήρης φωτογράφισή του. Σε αυτό το στάδιο, ο δρόμος θα... αποθηκευτεί. Στη συνέχεια, όμως, θα εκτεθεί είτε μέσα στο σταθμό του μετρό, είτε σε κάποιο μουσείο, κάτι το οποίο πάντως θα αποφασιστεί από κοινού από τις αρχαιολογικές υπηρεσίες και τους ιθύνοντες της «Αττικό Μετρό ΑΕ», του φορέα δηλαδή που επιβλέπει την κατασκευή του μετρό της Θεσσαλονίκης. Οι φωτογραφίες, σε συνδυασμό με την αρίθμηση των κομματιών του παζλ, θα συμβάλουν, όταν έρθει η ώρα, στην πιστή ανασύνθεση του δρόμου.

23 αιώνες

Η οδός Εγνατία μετρά 23 αιώνες συνεχούς ζωής, όπως ακριβώς και η πόλη της Θεσσαλονίκης. Πρόκειται, ενδεχομένως, για το μοναδικό δρόμο παγκοσμίως, ο οποίος αποτελεί για τόσο πολλά χρόνια το κέντρο μίας πόλης.

Η μαρμαρόστρωτη οδός, που ήρθε στο φως χάρη στο μετρό, αποτελεί ένα μνημειακό σύνολο της ύστερης αρχαιότητας που χρονολογείται από τα τέλη του 3ου μ.Χ. αιώνα και διατηρήθηκε έως τον 7ο αιώνα. Αποτελούσε βασική αρτηρία της πόλης και επικοινωνούσε με τις πύλες εισόδου της Θεσσαλονίκης, τόσο στα δυτικά, όσο και στα ανατολικά.

Το δρόμο διέσχιζαν άμαξες, τα ίχνη των οποίων είναι μέχρι και σήμερα ορατά. Δεν ήταν όμως μόνον ένας δρόμος, ο οποίος εξυπηρετούσε την κυκλοφορία, αφού πάνω του έπαιζαν τα παιδιά. Παραμένει χαραγμένος ακόμα και σήμερα ένας κύκλος, διαμέτρου περίπου δύο μέτρων, στον οποίο, κατά πώς πιστεύουν οι αρχαιολόγοι, έπαιζαν τρίλιζα μικροί και μεγάλοι! Στη μαρμαρόστρωτη διατηρήθηκαν, επίσης, ίχνη από μία πλατεία, αλλά και ένα οικοδόμημα με βρύση. Στην πλατεία, που βρίσκεται προς την πλευρά της σημερινής οδού Αγίας Σοφίας και δεν καλύπτεται από μάρμαρο, δε διακρίνονται ίχνη από άμαξες. Οσο για την κρήνη, αυτή πιθανώς εξυπηρετούσε τις ανάγκες των περίοικων, αλλά και των περαστικών.

Οι ανασκαφές έφεραν στο φως τμήμα του δρόμου σε μήκος 82,5 μέτρων και πλάτος δέκα μέτρων. Η μαρμαρόστρωτη οριοθετείται με μαρμάρινα κράσπεδα, πλάτους 4,70 μέτρων. Στο νότιο τμήμα η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε ερείπια κτιρίων, ενώ, όπως φάνηκε, το φημισμένο δίκτυο ύδρευσης, αλλά και το αποχετευτικό, εξυπηρετούνταν με αγωγούς, οι οποίοι βρίσκονταν ανάμεσα στο δρόμο και τα κτίρια. Τη μνημειακή εικόνα συμπληρώνει κιονοστοιχία, ενώ πλούσια είναι η συγκομιδή των αρχαιολόγων σε νομίσματα, αλλά και αγγεία.

Από τα ελληνιστικά

Η σημερινή οδός Εγνατία μπορεί να μετρά 23 αιώνες ζωής, όμως, διά μέσου των αιώνων φαίνεται ότι άλλαξε πλάτος, μήκος, χρήση και μορφή. Η μαρμαρόστρωτη χτίστηκε σε προχριστιανικό και ελληνιστικών χρόνων μονοπάτι, τα ίχνη του οποίου διακρίνονται κάτω από την επιφάνεια των μαρμάρων. Πρόκειται για ένα χωματόδρομο από κεραμίδια και πηλόχωμα, πλάτους εννέα μέτρων, ο οποίος χρονολογείται από το 2ο π.Χ. αιώνα, μέχρι και τον 1ο μ.Χ. αιώνα.

Ακολούθησε περίοδος ακμής, οπότε ο δρόμος επιστρώθηκε με μάρμαρο. Το 620 μ.Χ., οπότε και έγιναν καταστροφικοί για τα μνημεία της Θεσσαλονίκης σεισμοί, το πλάτος του μίκρυνε, αφού αρχικά καλύφθηκε με υλικά από τα κτίρια που κατέρρευσαν, ενώ στη συνέχεια άρχισαν οι... καταπατήσεις, αφού χτίστηκαν μικρά μαγαζιά. Κατά την Τουρκοκρατία στένεψε ακόμα περισσότερο και έγινε μονοπάτι.

Το 19ο αιώνα διαπλατύνθηκε, επιστρώθηκε με κυβόλιθους και πάνω του τοποθετήθηκαν οι ράγες του τραμ, που κυκλοφορούσε κατά μήκος του. Μετά από τη φωτιά του 1917, η μαρμαρόστρωτη πήρε πλέον τη σημερινή της μορφή. Απόκτησε το όνομα Εγνατία -δεν σχετίζεται με την Εγνατία Οδό της αρχαιότητας, η οποία ποτέ δεν πέρασε μέσα από τη Θεσσαλονίκη- και το πλάτος της διαμορφώθηκε στα 30 μέτρα.

Η απόσπαση της μαρμαρόστρωτης υπολογίζεται ότι θα διαρκέσει περίπου ένα μήνα, ενώ η ανασκαφή στο βόρειο τμήμα του σταθμού Αγίας Σοφίας αναμένεται να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του έτους. Θα ακολουθήσει ανασκαφή στο νότιο τμήμα του εργοταξίου, αλλά και στα σημεία όπου θα βρίσκονται οι προσβάσεις του σταθμού.

Στο αμαξοστάσιο

Στο μεταξύ, απρόσκοπτα συνεχίζονται οι ανασκαφές στην περιοχή του Makro, όπου θα κατασκευαστεί το αμαξοστάσιο του υπόγειου μέσου σε σταθερή τροχιά της Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για μία περιοχή όπου, σύμφωνα με τα στοιχεία που είχε η «Αττικό Μετρό ΑΕ», δεν αναμένονταν αρχαιολογικά ευρήματα.

Ομως, όχι μόνο βρέθηκαν αρχαιότητες, αλλά, όπως όλα δείχνουν, η σκαπάνη των αρχαιολόγων «σκόνταψε» σε μία από τις σπουδαιότερες αποκαλύψεις που έρχονται στο φως χάρη στο μετρό. Πιο συγκεκριμένα, όλες οι ενδείξεις συνηγορούν στο ότι αποκαλύπτεται ένα από τα 26 πολίσματα (κωμοπόλεις) που υπήρχαν κατά την αρχαιότητα γύρω από το Θερμαϊκό, τα οποία στη συνέχεια, επί βασιλιά Κάσσανδρου, αποτέλεσαν τη Θεσσαλονίκη.

Η ανασκαφή, μέχρι στιγμής, εξελίσσεται σε μία σχετικά μικρή έκταση, σε σχέση με το κομμάτι που πρόκειται να ανασκαφεί στην περιοχή, οπότε αναμένονται περισσότερες πληροφορίες, για να επιβεβαιωθούν ή όχι οι ενδείξεις. Πάντως, στην περιοχή βρίσκονται και Μακεδονικοί τάφοι, τους οποίους οι αρχαιολόγοι συνδέουν με τα ευρήματα στο αμαξοστάσιο. Σε πολύ μικρή απόσταση από την ανασκαφή βρίσκεται το αρχαιότερο και πλέον εντυπωσιακό δείγμα μακεδονικού τάφου της Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για το μακεδονικό τάφο του Φοίνικα, όπου υπάρχουν επίσης ευρήματα και από τους τάφους της ευρύτερης περιοχής, που έχουν αποκαλυφθεί κατά τη διάρκεια ανασκαφών που έγιναν τα τελευταία χρόνια.

Στο εργοτάξιο του αμαξοστασίου, πάντως, τα συνεργεία κατασκευής του μετρό μπήκαν πριν από λίγους μήνες, πάντα, όπως σε όλα τα εργοτάξια, παρουσία των αρχαιολόγων. Με το που ξεκίνησαν να σκάβουν, σε πολύ μικρό βάθος άρχισαν να βρίσκουν αρχαιότητες. Η αρχαιολογική σκαπάνη πολύ γρήγορα άρχισε να φέρνει στο φως τα ίχνη μίας πόλης, ενώ στην περιοχή βρέθηκαν και νομίσματα της κλασικής περιόδου.

Τα πολίσματα της Θεσσαλονίκης ήταν διάσπαρτοι, παράλιοι οικισμοί, τους οποίους ο βασιλιάς της Μακεδονίας Κάσσανδρος ένωσε το 315 π.Χ., δίνοντας στη νέα πόλη το όνομα της γυναίκας του Θεσσαλονίκης, αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Η συνέχεια είναι λίγο πολύ γνωστή. Η νέα πόλη, λόγω της γεωπολιτικής της θέσης, άρχισε να αναπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς και σταδιακά διαμορφώθηκε σε εμπορικό και αργότερα πολιτιστικό πόλο της ελληνιστικής περιόδου, ενώ από τότε και μέχρι σήμερα, διά μέσου των αιώνων, παρουσιάζει αδιάλειπτη ζωή.

Πηγή: Αγγελιοφόρος