Τετάρτη 5 Ιανουαρίου 2011

Παραδοσιακοί οικισμοί στις Σέρρες

Αλιστράτη

Παλιά, πέτρινα σπίτια, που συνδέονται μεταξύ τους με μικρά, δύσβατα καλντερίμια, πλατείες που παρέμειναν αναλλοίωτες στο χρόνο, "κρύβοντας" μέσα τους ιστορικές μάχες, ψιθύρους, κρυφές αγάπες και κελαηδίσματα μικρών παιδιών, ψηλά, επιβλητικά, πέτρινα κτίρια, που χρησιμοποιούνταν άλλοτε ως εργασιακοί χώροι, εκκλησίες, που μέσα στη μοναδική αρχιτεκτονική τους "στοίχειωσαν" μέσα τους κρυφές επιθυμίες, συγκροτούν το τοπίο των παραδοσιακών οικισμών στις Σέρρες, με τη σπάνια αισθητική και τη μοναδική πολεοδομική και ιστορική τους αξία.

Μέσα απ' αυτούς τους οικισμούς "ξετυλίγεται" η ιστορία του τόπου: σημάδια από τους κατακτητές που τον βεβήλωσαν, η εξέλιξη στη γεωργική και αγροτική παραγωγή, ο πολιτισμός. Στους παραδοσιακούς οικισμούς αποτυπώνεται ο τρόπος ζωής πολλών γενεών, οι κοινωνικές σχέσεις, η επαγγελματική εξέλιξη των κατοίκων μίας περιοχής καθώς και οι αισθητικές και καλλιτεχνικές επιρροές.


Βάσει Προεδρικού Διατάγματος, οι παραδοσιακοί οικισμοί στις Σέρρες είναι έξι: Εμμανουήλ Παπά (Δαρνακοχώρι), Αλιστράτη, Ηλιοκώμη, Κορμίστα, Μικρό Σούλι, Πρώτη και Ροδολίβος (Παγγαιοχώρια). Σύμφωνα με ιστορικά δεδομένα, οι παραδοσιακοί οικισμοί του Ν. Σερρών κατοικήθηκαν κατά κύριο λόγο από Έλληνες. Δέχθηκαν μικρό αριθμό προσφύγων, που μετά το 1922 εγκαταστάθηκαν στη γύρω περιοχή, με αποτέλεσμα να μην υπάρξουν σημαντικές αλλαγές στο χαρακτήρα των οικισμών.

Στους παραδοσιακούς οικισμούς του Ν. Σερρών είναι έκδηλη η γραμμική χωροθέτηση των κτισμάτων κατά μήκος των οδικών αξόνων, ανεξάρτητα από τον προσανατολισμό τους και συνήθως κάθετα προς την κλίση του εδάφους. Τα βοηθητικά κτίσματα των σπιτιών και η αυλή βρίσκονται στο πίσω μέρος του σπιτιού, κυρίως στους οικισμούς της περιοχής του Παγγαίου. Αντίθετα, στα Δαρνακοχώρια, οι χώροι αυτοί βρίσκονταν στο μπροστινό μέρος. Βασικό υλικό των οικοδομών στους παραδοσιακούς οικισμούς ήταν η πέτρα.

Με το υλικό αυτό κατασκευαζόταν και ο ψηλός μαντρότοιχος της αυλής, όπως και τα βοηθητικά κτίσματα, όπου υπήρχαν και ανήκαν στην κατοικία, όπως στάβλοι και αποθήκες. Το πάχος των πέτρινων τοίχων των σπιτιών ήταν περίπου 50 με 70 εκατοστά στο ισόγειο, ενώ στους ορόφους μικρότερο. Οι πάνω όροφοι ήταν κατασκευασμένοι από πλιθιά. Το ίδιο πάχος είχαν και οι μαντρότοιχοι, οι οποίοι περιέβαλαν όλα τα σπίτια των αγροτικών περιοχών.

Εκτός από την πέτρα, υλικό απαραίτητο για το κτίσιμο των σπιτιών ήταν και το ξύλο, με το οποίο κατασκευάζονταν τα κουφώματα, τα δάπεδα, οι οροφές, οι εξώστες και η στέγη. Επίσης, οι εσωτερικοί τοίχοι και πολλές φορές ολόκληρα τμήματα των εξωτερικών τοίχων των άνω κυρίως ορόφων, κατασκευάζονταν από ξύλινο σκελετό ή από καλαμωτό πλέγμα ή λεπτοί πήχεις που "δένονταν" από σοβά.

Τα χρώματα για βαφή που επιλέγονταν ήταν συνήθως το άσπρο, με τα κουφώματα στο φυσικό χρώμα του ξύλου. Με μια πρώτη, γενική προσέγγιση, τα σπίτια των παραδοσιακών οικισμών κατατάσσονται σε τέσσερις βασικές κατηγορίες: το ανοιχτό αγροτικό σπίτι, το κλειστό αγροτικό σπίτι, το αρχοντικό σπίτι, και το προσφυγικό σπίτι.

Εμμανουήλ Παππάς

Το χωριό βρίσκεται στις παρυφές του Μενοίκιου όρους. Ανήκει στον ομώνυμο Δήμο με έδρα το Χρυσό. Έχει 1.086 κάτοικους και απέχει περίπου 16 χλμ. από την πόλη των Σερρών. Η κοινότητα δεν κατοικήθηκε ποτέ από τουρκικές οικογένειες. Το πρώτο όνομα της κοινότητας ήταν Δοβίστα. Ενδεχομένως, η ρίζα της λέξης αυτής να είναι λατινική.

Στη συνέχεια μετονομάστηκε "Εμμανουήλ Παππάς" προς τιμή του ομώνυμου Αρχιστράτηγου των Μακεδονικών Δυνάμεων κατά την Επανάσταση του 1821, ο οποίος και καταγόταν από εδώ. Σήμερα, σώζεται η πατρική οικία του ήρωα Εμμανουήλ Παππά, μαζί με τις αποθήκες και τις υπόγειες κρύπτες, οι οποίες χρησίμευαν για την απόκρυψη των πυρομαχικών και των όπλων. Διατηρητέα κτίρια έχουν χαρακτηριστεί η οικία του ΕμμανουήλΠαππά, καθώς και το κτίριο όπου στεγάζονταν τα "Ελληνικά Εκπαιδευτήρια", το σημερινό "Σχολαρχείο"

Αλιστράτη

Η Αλιστράτη βρίσκεται στο άνοιγμα, το οποίο υπάρχει ανάμεσα στα δύο ορεινά συγκροτήματα, του όρους Μενοίκιου και του όρους Παγγαίου. Έχει 2.247 κατοίκους και απέχει περίπου 45 χλμ. από την πόλη των Σερρών. Πλέον, ανήκει στον διευρυμένο δήμο Ν. Ζίχνης. Κατά πάσα πιθανότητα κτίσθηκε κατά τους νεότερους χρόνους. Στη συνέχεια, αναπτύχθηκε σε κωμόπολη, λόγω του εύφορου εδάφους, αλλά και της νευραλγικής τοποθεσίας στην οποία βρισκόταν και της επέτρεψε να παίξει σπουδαίο ρόλο διαμετακομιστικού εμπορικού σταθμού ανάμεσα στις Σέρρες, τη Θεσσαλονίκη, τη Δράμα και την Καβάλα.

Η οικονομική της άνθιση είχε ως βάση τις παραγωγές του καπνού, του βαμβακιού, των σιτηρών, του σταφυλιού και του εκλεκτού κρασιού. Διατηρητέα κτίρια στην περιοχή έχουν χαρακτηριστεί η οικία του Γ. Τσίμπα, η οικία του Γ. Βοζίκη, η οικία του Λ. Μπαφέρα, την οικία Καμαγιάννη -Χατζηπουργάνη και η οικία του Δημ. Καρτάλη. Ο επισκέπτης μπορεί να μείνει στον παραδοσιακό ξενώνα, στο διατηρητέο κτίριο γνωστό ως "Αρχοντικό Βοζίκη", που κατασκευάστηκε το 1924. Σήμερα ανακαινίσθηκε, διατηρώντας αναλλοίωτο το νεοκλασικό του ύφος και λειτουργεί ως ξενώνας δυναμικότητας 17 κλινών.

Ροδολίβος

To Ροδολίβος είναι κτισμένο στους πρόποδες του όρους Παγγαίου. Αποτελεί την έδρα του διευρυμένου πλέον δήμου Αμφίπολης. Έχει 2.974 κατοίκους και απέχει περίπου 45 χλμ. από τη πόλη των Σερρών Στην περιοχή αυτή, κατά τη μυθολογία, κατασπαράχθηκε ο Ορφέας από τις Μαινάδες, ενώ εδώ εκτυλίσσεται και ο μύθος του Λυκούργου, βασιλέα των Ηδωνών, ο οποίος ήθελε να απαγορεύσει τις λατρείες του Διονύσου. Επίσης, στην περιοχή αυτή- πάντοτε κατά τη μυθολογία- είχε ο Διόνυσος το μαντείο του και τοποθετείται η πρώτη έδρα της λατρείας του Ορφέα. Το Ροδολίβος κατοικήθηκε από τους αρχαίους ακόμη χρόνους και ήκμασε σε όλες σχεδόν τις φάσεις της αρχαίας και νεότερης μας ιστορίας. Ως διατηρητέα κτίρια έχουν χαρακτηριστεί το Δημαρχιακό Κατάστημα και η οικία των Δ. Κυπαρίσση και Φωτ. Γιαννάκη.

Πρώτη

Σύμφωνα με την ιστορία, οι σημερινοί κάτοικοι της Πρώτης είναι απόγονοι των αρχαίων Δόμβηρων, Θρακικής Παιονικής φυλής. Στα χρόνια της Αθηναϊκής και Σπαρτιατικής κυριαρχίας, αλλά και αργότερα, την εποχή των Μακεδόνων, η περιοχή της Πρώτης υπήρξε πολεμικό κέντρο. Την εποχή εκείνη, τα μεταλλεία του Παγγαίου ήταν κάτω από την απόλυτη δικαιοδοσία των κατοίκων της, τα δε προϊόντα τους τα εκμεταλλευόταν η πανίσχυρη Αμφίπολη.

Τα ονόματα που πήρε το χωριό κατά χρονολογική σειρά, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, είναι: Κιάσα ή Κίεσα, Δόβηρος, Εβδομίστα, Κιούπ-Κιόι, Πυθία, Πρώτη. Η Πρώτη έγινε γνωστή και από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, αφού ήταν η γενέτειρα του. Σήμερα έχει 2.031 κατοίκους και απέχει περίπου 42 χλμ. από την πόλη των Σερρών. Ως διατηρητέο έχει χαρακτηριστεί το πατρικό σπίτι του αειμνήστου Προέδρου της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνου Καραμανλή, που κτίστηκε το 1905 και αποτελεί ένα κομψό και απέριττο κτίριο, γεμάτο ιστορία. Ως κατάλυμα των επισκεπτών λειτουργεί ο Ξενώνας "Κ. Καραμανλή", χωρητικότητας επτά δίκλινων δωματίων.

Μικρό Σούλι

Tο Μ. Σούλι βρίσκεται ανάμεσα στην Παλαιοκώμη και το Ροδολίβος. Παλαιότερα, το χωριό ονομαζόταν Σέμαλτον. Από αρχαιολογική άποψη παρουσιάζει ενδιαφέροντα στοιχεία, τα οποία μαρτυρούν το γεγονός πως κατά την αρχαιότητα ήκμασε εδώ μία σημαντική πόλη, της οποίας όμως το όνομα παραμένει άγνωστο. Το Δημοτικό Διαμέρισμα Μ. Σουλίου ανήκει πλέον στο διευρυμένο δήμο Αμφίπολης και έχει 525 μόνιμους κατοίκους.

Ηλιοκώμη

H Ηλιοκώμη βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή της Ιεράς Μονής Παναγίας Εικοσιφοίνισσας. Την εποχή της Τουρκοκρατίας κατοικήθηκε από Τούρκους. Απελευθερώθηκε το 1913, ενώ το 1914 ήρθαν και κατοίκησαν πρόσφυγες από την περιοχή της Ανατολικής Θράκης. Οι πρόσφυγες κατοίκησαν στα τουρκικά σπίτια, τα οποία εγκαταλείφθηκαν από τους κατόχους τους και άρχισαν να καλλιεργούν τα κτήματα, που αργότερα τους παραχωρήθηκε οριστικά η κυριότητα από το Ελληνικό Κράτος. Το 1924, στην Ηλιοκώμη ήρθαν και κατοίκησαν Έλληνες από τη Μπάφρα της Μ. Ασίας. Το Δημοτικό Διαμέρισμα της Ηλιοκώμης ανήκει πλέον στον Δήμο Αμφίπολης. Έχει 517 κατοίκους και απέχει περίπου 10 χλμ. από την Πρώτη.

Κορμίστα

Η Κορμίστα βρίσκεται στον κορμό της οροσειράς του Παγγαίου, ακριβώς κάτω από την Ιερή Μονή της Παναγίας Εικοσοφοίνισσας. Η ίδρυση του οικισμού ανάγεται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. To Δημοτικό Διαμέρισμα Κορμίστας ανήκει πλέον δήμο Αμφίπολης, έχει 790 κατοίκους και απέχει 11 χλμ. από την Πρώτη.

Πηγή: Αγγελιοφόρος

Δεν υπάρχουν σχόλια: